بررسی ابعاد پایداری و رتبه بندی محلات شهری (مورد مطالعه: شهر گمیشان)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا،دانشگاه پیام نور،تهران.

2 دانش آموخته کارشناسی ارشدطراحی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران،ایران

3 کارشناس ارشد برنامه ریزی شهرى، دانشگاه کردستان،کردستان،ایران

چکیده

چکیده مبسوط
پیشینه و هدف: شناخت وضعیت نواحی شهری نقش مهمی در توسعه پایدار شهری دارد. محله، یکی از رکن‌های مهم کالبد شهری بوده و توازن زندگی اجتماعی در شهرها وابسته به حفظ محله است. با گذشت نزدیک به سه دهه از سابقه توسعه پایدار، پرداختن به پایداری اجتماعی نسبت به دو بعد اقتصادی و زیست محیطی بسیار کمرنگ بوده است اما در سال­های اخیر ادبیات مرتبط با این بعد از توسعه پایدار نیز گسترش یافته است. مطالعات نشان می­ دهد که بهترین مقیاس برای ارزیابی و سنجش پایداری اجتماعی محلات شهری می­باشند اما نکته مهم تعدد و تنوع شاخص­ ها در سطوح و مقیاس­ های متفاوت با روابط در هم تنیده علی معلولی است. بنابراین امروزه رویکرد توسعه خلاق که استعدادهای محلی را با شیوه­های نوآورانه تقویت و شکوفا می­کند، توجه زیادی را در سطوح مختلف تصمیم­ گیری به خود جلب کرده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی عوامل موثر در پایداری محلات شهری گمیشان بوده است.
مواد و روش­ ها: جامعه آماری پژوهش شامل افراد بالای 18 سال ساکن در شهر گمیشان، در سال 1400 بود که از بین آن‌ها 210 نفر از افراد به‌صورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب گردیدند حجم نمونه براساس روش نمونه‌گیری مورگان صورت گرفت که برای هر حوزه شهری 20 پرسشنامه مشخص گردید. برای دسترسی به آنها از روش سیستماتیک طبقه­بندی شده متناسب با محله­ها و جمعیت محلات به آنها نمونه اختصاص داده شده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده‎های حاصل از عملیات میدانی از آزمون‌ آماری t تک نمونه­ای برای سنجش وضعیت پایداری، از تحلیل واریانس برای مقایسه بافت­های شهری در قالب نرم­افزار SPSS و از مدل­های تصمیم­گیری چند معیاره (الکتر، تاپسیس، کپلند و ویکور) برای رتبه­بندی مناطق شهری استفاده شده است.
یافته ها و بحث: نتایج حاصل از آزمون t تک نمونه­ای نشان داد که پایداری محله­ای در حد نا مطلوبی است و تحلیل واریانس یک­طرفه حاکی از وجود تفاوت زیاد بین مناطق شهری گمیشان از نظر سطح پایداری است، بگونه­ای که مناطق شهری گمیشان در دو دسته ناپایدار و نسبتاٌ پایدار قرار گرفتند. نهایتاً اینکه مدل­های تصمیم­گیری چند معیاره نشان داد که سهم پایداری اقتصادی و پایداری کالبدی (توسعه زیرساخت و وجود امکانات) به عنوان ابعاد پایدار شهری بالاتر از دو شاخص دیگر(پایداری اجتماعی و زیست محیطی) است همچنین مولفه­های سرزندگی و مشارکت در شرایط نامناسبی قرار دارد و این وضعیت در محلات مختلف شهر گمیشان متفاوت است.
نتیجه گیری: نتایج نشان داد بیشتر مناطق شهر گمیشان از لحاظ ابعاد اقتصادی از وضعیت ناپایدار برخوردار هستند. نتایج نشان داد اغلب مناطق شهر گمیشان از لحاظ بعد زیست ‌محیطی از وضعیت ناپایدار برخوردار هستند پیشنهاد می­ شود، فضاهای سبز ورزشی و فراغتی گسترش یابد و شبکه فاضلاب محلات که یکی از تهدیدات اصلی را شامل می‌شود، تکمیل و نگهداری شود. با توجه به اینکه مناطق شهر گمیشان از لحاظ کالبدی نیز وضعیت ناپایداری دارند پیشنهاد می‌شود: از ایجاد محیط‌های خشک و بی ‌روح، ساختمان‌های خشن و زمخت در داخل محله جلوگیری شود و ایجاد کاربری‌های مختلط به ‌منظور افزایش دسترسی و کاهش هزینه‌های سفر در سطح محلات شهر ادامه روند کنونی چالشی اساسی در دست‌یابی به توسعه پایدار شهری است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که اکثر متغیرها و ابعاد تحقیق در وضعیت پایداری متوسط قرار دارند، از بین متغیرها، متغیرهای پویایی و سازگاری، دسترسی و خدمات، هویت، امنیت و سلامت، سرزندگی، تعلق خاطر مکانی، سرمایه اجتماعی، مشارکت، اشتغال و آلودگی­ها در وضعیت پایداری متوسط به بالا قرار دارند. در بین ابعاد تحقیق نیز بعد اجتماعی از وضعیت نسبتاً مناسبی برخوردار است و ابعاد نهادی و زیست محیطی در وضعیت ناپایداری به سر می­برند و در حالت کلی وضعیت پایداری محلات و بافت­های شهری گمیشان در سطح متوسط قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating Effective Spatial Structures in Neighborhood Sustainability Based on Urban Planning Science (Case Study: Gomishan City)

نویسندگان [English]

  • Yousef darvishi 1
  • Nila Ghazvineh 2
  • Fereshteh Amiri 3
1 Assistant Professor, Department of Geography, Payame Noor University, Tehran.
2 Graduate of Urban Design, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
3 Master of Urban Planning, University of Kurdistan, Kurdistan, Iran
چکیده [English]

Extended Abstract
Background and Purpose: This study aimed to investigate the factors affecting the sustainability of Gomishan urban areas. Understanding the situation of urban areas plays an important role in achieving sustainable urban development. The neighborhood is one of the important elements of the urban body, and the balance of social life in cities depends on maintaining the neighborhood. Nearly three decades after the introduction of sustainable development, the focus on social sustainability in terms of economic and environmental dimensions has been very low; but in recent years, the literature related to this dimension of sustainable development has expanded. Studies show that they are the best scale for assessing and measuring the social sustainability of urban neighborhoods, but the important point is the multiplicity and diversity of indicators at different levels and scales with intertwined causal relationships. Thus, today, the creative development approach, which nurtures and nurtures local talents in innovative ways, has attracted much attention at various levels of decision-making.
Materials and Methods: The statistical population of the study included people over 18 years old living in Gomishan in 1400, from which 210 people were selected by available sampling. The sample size was based on the Morgan sampling method, which was 20 questionnaires for each urban area. To access them, a sample has been assigned to them from the systematically classified method according to the neighborhoods and the population of the neighborhoods. To analyze the data obtained from field operations from a one-sample t-test to measure the state of stability, from analysis of variance to compare urban textures in the form of SPSS software, and from multi-criteria decision models (Electr, Topics, Copeland, and Vicor) have been used to rank urban areas.
Findings and Discussion: The results of the one-sample t-test showed that the stability of the neighborhood is undesirable. The one-way analysis of variance indicates there is a big difference between Gomishan urban areas in terms of the level of stability so that Gomishan urban areas in The two categories were unstable and relatively stable. Finally, multi-criteria decision-making models showed that the share of economic sustainability and physical sustainability (infrastructure development and facilities) as sustainable urban dimensions is higher than the other two indicators (social and environmental sustainability) as well as vitality components and Participation is in a bad situation and this situation is different among districts of Gomishan city.
Conclusion: The results showed that most areas of Gomishan city are in an unstable situation in terms of economic dimensions. The results showed that most areas of Gomishan city are unsustainable in terms of the environment. It has suggested that green spaces for sports and leisure expanded and the sewage network of neighborhoods. It is one of the main threats, to be completed and maintained. Considering that the areas of Gomishan city are also in an unstable condition in terms of physical dimension, it is recommended: to avoid creating dry and lifeless environments, and rough and rugged buildings inside the neighborhood, and to create mixed uses to increase access and reduce travel costs. Urban neighborhoods' continuation of the current trend is the main challenge in achieving sustainable urban development. The results show that most variables and dimensions of research are in a state of stability, among the variables, dynamics and adaptability, access and services, identity, security and health, vitality, spatial affiliation, social capital, participation, employment, and contaminants are in moderate to high stability. Among the dimensions of research, the social aspects have a relatively good situation, and the institutional and environmental dimensions are in a state of instability, and in general, the stability of Gomishan neighborhoods and urban contexts is at a moderate level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Planning
  • Development
  • Sustainability
  • City
  • Gomishan
-احمدی، ح.، حق بیان، ر. و نبی زاده، م.، 1399 . بررسی
الگوهای رفتاری استفاده کنندگان فضای شهری جهت
پایداری اجتماعی محیط )مطالعه موردی: محور تجاری محله
ساغری سازان شهر رشت(. فصلنامه مطالعات برنامهریزی
سکونتگاههای انسانی: 15 ( 2 ،) 560-545 .
http://jshsp.iaurasht.ac.ir/article_672859.html
-اصغری زمانی، ا. و مصطفایی، ه.، 1398 . سنجش و پهنه
بندی کیفیت محیط مناطق شهری در بافت میانی مناطق
شهری، با استفاده از مدل AHP و شاخص همپوشانی وزنی،
مطالعه موردی بافت میانی شهر تبریز، فصلنامه جغرافیا و
برنامهریزی: 23 ( 69 ،) 17-1 .
https://geoplanning.tabrizu.ac.ir/article_9957.html
امکچی، ح.، 1383 . شهرهای میانی و نقش آنها در چهارچوب
توسعه ملی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و
معماری ایران، چاپ 1 ، 150 . https://www.gisoom.com
-بدیعی، ل.، عزت پناه، ب. و سلطانی، ع.، 1398 . تبیین و
تحلیل توسعه پایدار شهری با تأکید بر مؤلفههای محیطی
)مطالعه موردی: شهر سنندج(. فصلنامه پژوهش و برنامه-
ریزی شهری: 10 ( 36 ،) 86-75 .
http://jupm.miau.ac.ir/article_3413.html
-پروزن، ا.، کرکه آبادی، ز. و ارغان، ع.، 1397 . سنجش
شاخصهای توسعه پایدار در جهت شکلگیری توسعه پایدار
محلهای در شهر مهاباد، شهر پایدار: 1 ( 1 ،) 40-27 .
http://www.jscity.ir/article_87479.html
-توکلینیا، ج. و استادی، م.، 1395 . تحلیل پایداری
محلههای کلانشهر تهران با تأکید بر عملکرد شورایاریها
نمونه موردی: محلههای اوین، درکه و ولنجک، پژوهشهای
جغرافیای انسانی: 70 ، 29 - 43 .
https://jhgr.ut.ac.ir/article_24436.html
-جاودان، م.، فرجی سبکبار، ح.، صادقلو، ط. و سجاسی
قیداری، ح.، 1399 . ارائه مدل تحلیل رتبه پایداری در نواحی
روستایی )مطالعه موردی: بخش سربند استان مرکزی(،
دوفصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی: 2 ( 3 ،) 51-34 .
https://egsdejournal.sbu.ac.ir/article_99139.html
-چشمی، م.، حق زاد، ا.، رمضانی پور، م. و ابراهیمی، ل.،
1399 . بررسی شاخصهای زیست پذیری در بافتهای
فرسوده و تاریخی محلات شهری مطالعه موردی: منطقه 12
کلانشهر تهران، فصلنامه شهر پایدار، 3 ( 3 ،) 101-87 .
http://www.jscity.ir/article_123095.html
-حکمت نیا، ح. و موسوی، م.، 1390 . کاربرد مدل در جغرافیا
با تاکید بر برنامهریزی شهری و ناحیهای، چاپ دوم ، تهران،
انتشارات علم نوین، 1 - 320 . https://www.gisoom.com
-جمعه پور، م. و روحانی چولائی، ا.، 1399 . سنجش سطح
پایداری محلات ارگانیک و برنامهریزی شده با استفاده از
شاخصهای اسکان سازمان ملل )مطالعه موردی: محلات
نوغان و سجاد مشهد(، برنامهریزی توسعه شهری و منطقهای:
5 ( 12 ،) 35-1 . https://urdp.atu.ac.ir/article_13125.html
-دیمیاد، ز. و پیوستهگر، ی.، 1400 . تبیین اثرات کارآفرینی
بر توسعه پایدار شهری با رویکرد مدلسازی معادلات
ساختاری )مطالعه موردی: شهر یاسوج(، پژوهش و برنامه-
ریزی شهری: 12 ( 44 ،) 54-39 .
http://jupm.miau.ac.ir/article_4274.html
-رضاعلی، م.، حاتمی نژاد، ح.، فرجی سبکبار، ح.، علوی، س.
و قائد رحمتی، ص.، 1399 . تبیین الگوی فضایی شاخصهای
شکوفایی شهری در ایران رویکردی نوین در مطالعه پایداری
کلان شهرها )مطالعه موردی کلان شهر تهران(، مطالعات
برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، 15 ( 1 ،) 294-281 .
http://jshsp.iaurasht.ac.ir/article_672559.html
-رهنما، م. و ابراهیمی، ل.، 1397 . مطالعه تطبیقی شاخص-
های استراتژی توسعه شهری ) CDS ( در شهرهای ایران از
نگاه گروههای شهری، جغرافیا و برنامهریزی شهری چشمانداز
زاگرس: 10 ( 38 ،) 120-93 .
http://zagros.iaub.ac.ir/article_667154.html
-زنگنه، م.، محمودی، ن. و زنگنه، ی.، 1400 . تحلیل
مقایسهای پایداری اجتماعی در بافتهای مسکونی قدیم و
جدید شهرها مطالعه موردی: بافت قدیم و جدید شهر
سبزوار، فصلنامه شهر پایدار: 4 ( 3 ،) 68-55 .
http://www.jscity.ir/article_139158.html
-شماعی، ع. و پوراحمد، ا.، 1393 . بهسازی و نوسازی شهری
از دیدگاه علم جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران، 214 ، تهران.
https://press.ut.ac.ir
-عبدی تربقان، ج.، صرافی، م. و رضویان، م.، 1398 . بررسی
توسعه کالبدی شهرها با استفاده از مدلهای کمی آنتروپی
شانون، هلدرن و موران )مورد پژوهی: شهر کاشمر(،
دوفصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی: 1 ( 1 ،) 72-53 .
https://egsdejournal.sbu.ac.ir/article_99194.html
-عرب عامری، ر.، ارغان، ع. و کامیابی، س.، 1399 . بررسی و
تحلیل تطبیقی اثرات شاخصهای پایداری در محلات شهری
مطالعه موردی: شهر جدید رودیان، فصلنامه شهر پایدار:
3 ( 3 ،) 32-17 .
http://www.jscity.ir/article_123093.html
-فنی، ز. و البوغبیش، د.، 1396 . مدیریت محلهای و پایداری
اجتماعی زندگی شهری )مطالعهی موردی: محلهی ولنجک
در منطقه یک تهران(، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی
شهری: 7 ( 25 ،) 43-62 .
http://urb.dehaghan.ac.ir/article_659816.html
-فنی، ز.، توکلی نیا، ج. و بیرانوندزاده، م.، 1399 . کاربست
تحلیلی- ساختاری بازآفرینی پایدار شهری )مطالعه موردی:
شهر خرم آباد(، فصلنامه پژوهشهای جغرافیای انسانی:
52 ( 1 ،) 181-197 .
https://jhgr.ut.ac.ir/article_67519.html
-قانعی، م.، اسمعیل پور، ن. و سرائی، م.، 1396 . سنجش
کیفیت زندگی در محلات شهری در راستای ارتقاء کیفیت
زندگی )مطالعه موردی محله قلعه شهر بافق(، فصلنامه
پژوهش و برنامهریزی شهری: 8 ( 28 (، ص 21 - 44 .
http://jupm.miau.ac.ir/article_2333.html
-مدادی هریس، ص.، پور محمدی، م.، صدر موسوی، م. و
روستایی، ش.، 1400 . تحلیلی بر اولویتبندی شاخصهای
سلسله مراتبی فازی و مدل آنتروپی )مطالعه موردی: شهر
تبریز(، فصلنامه جغرافیا و برنامهریزی: 25 ( 75 ،) 260 - 245 .
https://journals.tabrizu.ac.ir/article_12790.html
-ملک افضلی، ع.، کلانتری، م. و بهارستانی، ش.، 1397 .
بررسی شاخصههای توسعه پایدار در محلههای حاشیهنشین
مطالعه موردی: محله قلعه کامکار قم، فصلنامه شهر پایدار:
1 ( 3 ،) 94-81 .
http://www.jscity.ir/article_89751.html
-معصومی، س.، 1390 . توسعه محلهای در راستای پایداری
کلانشهر تهران، تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ، چاپ اول،
160 . https://www.gisoom.com
-متینی، م.، سعیدی رضوانی، ن. و احمدیان، ر.، 1393 .
معیارهای طراحی محلات مبتنی بر رویکرد شهر دوستدار
کودک )نمونه موردی محله فرهنگ مشهد(، فصلنامه
مطالعات جغرافیایی مناطق خشک: 4 ( 15 ،) 112-91 .
http://journals.hsu.ac.ir/jarhs/article-1-143-fa.html
-نیک پور، ع.، سلیمانی، م.، اکبری، ف. و محمدیاری، ب.،
1400 . مقایسه و تحلیل سطح پایداری محلههای شهری
)مورد مطالعه: بجنورد(، دوفصلنامه توسعه پایدار محیط
جغرافیایی: 3 ( 5 ،) 36-50 .
https://egsdejournal.sbu.ac.ir/article_101958.html
-نصیری هنده خاله، ا.، اسمعیلی، ف.، یونسی سندی، ر. و
نظافت تکله، ح.، 1400 . ارزیابی پایداری اجتماعی محلات
شهری با تاکید برشاخص ترکیب کاربری اراضی )مطالعه
موردی منطقه 15 شهر تهران(، نشریه جغرافیا و برنامهریزی:
25 ( 78 ،) 376-363 .
https://geoplanning.tabrizu.ac.ir/article_13789.html
-نجفی، ا. و عین شاهی، م.، 1400 . ارزیابی پایداری محلههای
منطقه 18 شهرداری تهران با تأکید بر محلههای یافتآباد
شمالی و جنوبی، فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری:
8 ( 28 ،) 241-217 .
http://shahr.journals.umz.ac.ir/article_3438.html
-Alawadi, K., 2017. Rethinking Dubai's urbanism: Generating sustainable form-based urban design strategies for an integrated neighborhood Cities, 60(2017), 353-366.
https://doi.org/10.1016/j.cities.2016.10.012
-Chiu, W.Y., Tzeng, G.H. and Li, H.L., 2013. A new hybrid MCDM model combining DANP with VIKOR to improve e-store business. Knowledge-Based Systems, 37, 48-61.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0950705112001888
-Kalyukin, A. and Kohl, S., 2020. Continuities and discontinuities of Russian urban housing: The Soviet housing experiment in historical long-term perspective, Urban Studies, 57(8), 1768-1785.
https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0042098019852326
-Morais, P. and Camanho, A., 2010. Evaluation of performance of European cities with the aim to promote quality of life improvements, Omega, 39(4), 398-409. DOI: 10.1016/j.omega.2010.09.003
-Stariccoa, L. and Brovarone, E., 2022. Livable neighborhoods for sustainable cities: Insights from Barcelona, Transportation Research Procedia, 60, 354-361. https://doi.org/10.1016/j.trpro.2021.12.046
-Martins, M., Fundo, F., Kalil, R. and Dalla Rosa, F., 2021. Community participation in the identification of neighbourhood sustainability indicators in Brazil Habitat International, 113,
102370.
https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2021.102370.
-Zhang, Q., Yung, K. and Chan, E., 2020. Comparison of perceived sustainability among different neighborhoods in transitional China: The case of Chengdu, Habitat International, 103, 102204.
https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2020.102204