چکیده

چکیده مبسوط
پیشینه و هدف: چالش‌ها و تهدیدهای محیط زیستی چون آلودگی هوا، آب، خاک و نابودی گونه­ های زیستی که در اثر رشد اقتصادی کشورها از زمان انقلاب صنعتی ایجاد شده، ادامه حیات جامعه بشری را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. هرچند رفتار محیط زیستی یکی از عوامل موثر در پیشگیری از تخریب محیط است، اما تاکنون تحقیقات محیط زیستی، توجه کافی به پیچیدگی­ های نهفته در رفتار افراد نسبت به محیط زیست نشان نداده و چارچوب­ های نظری در این مورد به توضیح دقیقی دست نیافته ­اند. پژوهش حاضر از این حیث نسبت به تحقیقات صورت گرفته، متمایز است. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تحلیل عوامل موثر بر تجربه زیسته کنشگران محیط‌زیست عضو انجمن ناجیان و حامیان گهر رود اشترانکوه در شهرستان دورود است.
مواد و روش ها: پژوهش حاضر به دنبال بررسی عوامل موثر بر رفتار محیط زیستی در تجربه زیسته کنشگران محیط زیست و از روش کیفی گرندد تئوری استفاده کرده است. در این نوع روش، هدف دستیابی به نظریه‌ای درباره موضوع پژوهش و به این دلیل حائز اهمیت است که عمق پدیده را در گروه خاصی از جامعه بررسی می‌کند و شناخت عمق پدیده، اهمیتی بیش از وسعت میدان مورد بررسی دارد. استفاده از این روش به محقق امکان می‌دهد تا به چارچوب‌های نظریه پیشین اتکا نکرده و به فهم نظریه‌ای نائل آید که از تجارب واقعی از یک موقعیت خاص حاصل ‌شده باشد. بر این اساس این پژوهش فاقد ادبیات نظری است و پژوهشگران در تلاش هستند تا تئوری خود را در این پژوهش بنیان نهند. جامعه آماری این پژوهش اعضای « انجمن مردم نهاد ناجیان و حامیان گهر رودِ اشترانکوه » هستند. پس از اطلاع رسانی در فضای مجازی و اعلام آمادگی ۲۵ نفر از اعضا به منظور گردآوری داده­ ها با آنها مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام گرفت. در این پژوهش از دو روش نمونه ­گیری هدفمند (انتخاب از میان افراد یا گروه‌های خاصی که با افراد معمول متفاوت­اند؛ در اینجا کنشگری محیط زیست مد نظر است) و نمونه­ گیری نظری استفاده شده است. داده ­ها به روش پیشنهادی «اشتراوس و کوربین» که مشتمل بر کدگذاری باز محوری و انتخابی است تجزیه شدند. از کل داده­ های حاصل از مصاحبه، ابتدا کدهای اولیه به دست آمد و سپس مقایسه آغاز شد تا شباهت­ ها و تفاوت­ ها تعیین شوند و کدهای مشابه تحت عنوان یک طبقه کلی و انتزاعی درآیند و در نهایت کدگذاری انتخابی چند مقوله اصلی به دست آمد.
 یافته ­ها و بحث: طبق یافته‌های پژوهش پنج مقوله اصلی تأثیرگذار بر رفتار محیط‌زیستی افراد عبارت‌اند از: «جامعه‌پذیری محیط‌زیستی»، «نگرش محیط‌زیستی»، «سیاست‌گذاری ساختاری»، «فضای مجازی» و «مشکلات اقتصادی». این یافته‌ها گویای آن است که از میان مقولات به‌دست‌آمده و عوامل تأثیرگذار بر رفتار محیط‌زیستی از دیدگاه کنشگران محیط‌زیست، مهم‌ترین موضوع «جامعه‌پذیری محیط‌زیستی» است. چراکه از بین 25 نمونه آماری، 23 نفر از اعضا به نقش مهم جامعه‌پذیری محیط‌زیستی در رفتار مثبت یا منفی نسبت به محیط‌زیست تأکید داشته‌اند. آنچه این موضوع را تعریف و تبیین می‌کند «تعامل فرد با خانواده و اطرافیان»، «گروه دوستان»، «مدرسه» و «محیط زندگی» و یادگیری رفتارهای ترغیب یا منع اخلاقی نسبت به محیط‌زیست از مجرای این کانال‌هاست.
نتیجه­ گیری:  پنج مقوله مورد بحث، به‌عنوان عوامل موثر بر تجربه زیسته کنشگران محیط‌زیست در این پژوهش می‌تواند در ترغیب یا منع رفتار محیط زیستی مثبت در افراد تاثیرگذار باشد. همچنین توجه به عوامل مهم در عرصه سیاست گذاری های ساختاری و توجه بیشتر پژوهش­های علوم انسانی به حفاظت از محیط زیست، موثر و در نظر گرفتن آنها گامی مثبت خواهد بود. علاوه بر اینها، با توجه به تاثیرگذاری افراد خصوصاً رهبران افکار و گروه‌های مرجع به واسطه رسانه­ ها در فضای مجازی و رسانه ­های رسمی در زمینه حفاظت از محیط زیست، پیشنهاد شد در این زمینه تولید محتوا صورت بگیرد.