چکیده
چکیده مبسوط
پیشینه و هدف: چالشها و تهدیدهای محیط زیستی چون آلودگی هوا، آب، خاک و نابودی گونه های زیستی که در اثر رشد اقتصادی کشورها از زمان انقلاب صنعتی ایجاد شده، ادامه حیات جامعه بشری را با چالشهای جدی مواجه ساخته است. هرچند رفتار محیط زیستی یکی از عوامل موثر در پیشگیری از تخریب محیط است، اما تاکنون تحقیقات محیط زیستی، توجه کافی به پیچیدگی های نهفته در رفتار افراد نسبت به محیط زیست نشان نداده و چارچوب های نظری در این مورد به توضیح دقیقی دست نیافته اند. پژوهش حاضر از این حیث نسبت به تحقیقات صورت گرفته، متمایز است. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تحلیل عوامل موثر بر تجربه زیسته کنشگران محیطزیست عضو انجمن ناجیان و حامیان گهر رود اشترانکوه در شهرستان دورود است.
مواد و روش ها: پژوهش حاضر به دنبال بررسی عوامل موثر بر رفتار محیط زیستی در تجربه زیسته کنشگران محیط زیست و از روش کیفی گرندد تئوری استفاده کرده است. در این نوع روش، هدف دستیابی به نظریهای درباره موضوع پژوهش و به این دلیل حائز اهمیت است که عمق پدیده را در گروه خاصی از جامعه بررسی میکند و شناخت عمق پدیده، اهمیتی بیش از وسعت میدان مورد بررسی دارد. استفاده از این روش به محقق امکان میدهد تا به چارچوبهای نظریه پیشین اتکا نکرده و به فهم نظریهای نائل آید که از تجارب واقعی از یک موقعیت خاص حاصل شده باشد. بر این اساس این پژوهش فاقد ادبیات نظری است و پژوهشگران در تلاش هستند تا تئوری خود را در این پژوهش بنیان نهند. جامعه آماری این پژوهش اعضای « انجمن مردم نهاد ناجیان و حامیان گهر رودِ اشترانکوه » هستند. پس از اطلاع رسانی در فضای مجازی و اعلام آمادگی ۲۵ نفر از اعضا به منظور گردآوری داده ها با آنها مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام گرفت. در این پژوهش از دو روش نمونه گیری هدفمند (انتخاب از میان افراد یا گروههای خاصی که با افراد معمول متفاوتاند؛ در اینجا کنشگری محیط زیست مد نظر است) و نمونه گیری نظری استفاده شده است. داده ها به روش پیشنهادی «اشتراوس و کوربین» که مشتمل بر کدگذاری باز محوری و انتخابی است تجزیه شدند. از کل داده های حاصل از مصاحبه، ابتدا کدهای اولیه به دست آمد و سپس مقایسه آغاز شد تا شباهت ها و تفاوت ها تعیین شوند و کدهای مشابه تحت عنوان یک طبقه کلی و انتزاعی درآیند و در نهایت کدگذاری انتخابی چند مقوله اصلی به دست آمد.
یافته ها و بحث: طبق یافتههای پژوهش پنج مقوله اصلی تأثیرگذار بر رفتار محیطزیستی افراد عبارتاند از: «جامعهپذیری محیطزیستی»، «نگرش محیطزیستی»، «سیاستگذاری ساختاری»، «فضای مجازی» و «مشکلات اقتصادی». این یافتهها گویای آن است که از میان مقولات بهدستآمده و عوامل تأثیرگذار بر رفتار محیطزیستی از دیدگاه کنشگران محیطزیست، مهمترین موضوع «جامعهپذیری محیطزیستی» است. چراکه از بین 25 نمونه آماری، 23 نفر از اعضا به نقش مهم جامعهپذیری محیطزیستی در رفتار مثبت یا منفی نسبت به محیطزیست تأکید داشتهاند. آنچه این موضوع را تعریف و تبیین میکند «تعامل فرد با خانواده و اطرافیان»، «گروه دوستان»، «مدرسه» و «محیط زندگی» و یادگیری رفتارهای ترغیب یا منع اخلاقی نسبت به محیطزیست از مجرای این کانالهاست.
نتیجه گیری: پنج مقوله مورد بحث، بهعنوان عوامل موثر بر تجربه زیسته کنشگران محیطزیست در این پژوهش میتواند در ترغیب یا منع رفتار محیط زیستی مثبت در افراد تاثیرگذار باشد. همچنین توجه به عوامل مهم در عرصه سیاست گذاری های ساختاری و توجه بیشتر پژوهشهای علوم انسانی به حفاظت از محیط زیست، موثر و در نظر گرفتن آنها گامی مثبت خواهد بود. علاوه بر اینها، با توجه به تاثیرگذاری افراد خصوصاً رهبران افکار و گروههای مرجع به واسطه رسانه ها در فضای مجازی و رسانه های رسمی در زمینه حفاظت از محیط زیست، پیشنهاد شد در این زمینه تولید محتوا صورت بگیرد.
کلیدواژهها
موضوعات
- اسدی، م. و محرابی، م.، 1397 . بررسی عوامل زمینهای و
اجتماعی موثر بر رفتارهای زیستمحیطی شهروندان
بندرعباس، پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان: 15 ، 118 -
132 . fa.html-243-1-http://rdch.ir/article - احمدی، ا.، مشکینی، ق. و صابر دمیرچی، ح.، 1396 .
بررسی رابطه جنسیت با شهروندی زیستمحیطی )مطالعه
موردی مناطق 3 ، 11 و 19 تهران(، پژوهش نامه زنان: 8
( 3 ،) 1-18 .
https://womenstudy.ihcs.ac.ir/article_2726.html - ادهمی، ع.، 1395 . بررسی عوامل فرهنگی موثر بر
رفتارهای معطوف به حفظ محیطزیست مورد مطالعه:
ساکنین مناطق 5 و 18 شهر تهران، مجله بررسی مسائل
اجتماعی ایران: 7 ( 1 ،) 26-1 .
01862016.6IJSP./10.22059doi: - باطبی، ن . و فتحی، س.، 1397 . بررسی عوامل فرهنگی
مؤثر بر رفتار زیستمحیطی شهروندان )مورد مطالعه:
شهروندان شهر آمل(، مطالعات میان فرهنگی: 37 ، 159 -
179 . https://icsq.journals.iau.ir/article_668588.html - پورقاسم، م. و خلج، ع.، 1387 . توسعه فرهنگ
زیستمحیطی و نقش آن در توسعه پایدار، اولین کنفرانس
بین المللی جایگاه ایمنی، بهداشت و محیطزیست در
سازمانها، اصفهان.
https://civilica.com/doc/43044 / HTML
- صالحی، ص. و پازوکی نژاد، ز.، 1393 . تحلیل عوامل
اجتماعی موثر بر نگرش و عملکرد زیستمحیطی دانشجویان،
جامعهشناسی کاربردی: 25 ( 3 ،) 88-71 .
https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=226375
- جعفری نیا، غ. و افروز، ص.، 1397 . بررسی تأثیر نگرش
محیطزیستی بر رفتارهای محیطزیستی )موردمطالعه:
ساکنان کلانشهر تهران( مجله برنامهریزی منطقهای:
8 ( 30 ،) 115-126 .
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=360875
- دسترس، ف. و خواجهنوری، ب.، 1398 . بررسی رابطه بین
عوامل جامعهشناختی و رفتار زیستمحیطی شهروندان شهر
شیراز، مجله جامعهشناسی کاربردی: 76 ، 35 - 58 .
20.1001.1.20085745.1398.30.4.4.2doi:
- صالحی، ص. و کریم زاده، س.، 1393 . بررسی تأثیر ارزش-
های زیست محیطی بر رفتار زیست محیطی: مطالعه مناطق
شهری ارومیه، مجله مسائل اجتماعی ایران: 5 ( 2 ،) 76-61 .
20.1001.1.24766933.1393.5.2.4.3doi:
- صالحی، ص. و پازوکی نژاد، ز.، 1392 . محیطزیست در
آموزش عالی: ارزیابی دانش زیستمحیطی دانشجویان
دانشگاههای دولتی مازندران، فصلنامه مطالعات برنامهریزی
آموزشی: 2 ( 4 .)
http://eps.journals.umz.ac.ir/article_764.html
- صالحی، ص. و کریم زاده، س.، 1390 . بررسی رابطه دانش
و رفتار مسئولانه زیستمحیطی. مطالعات فرهنگی و
ارتباطات: 7 ( 24 ،) 173-159 .
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=231889
- فراستخواه، م.، 1395 . روش تحقیق کیفی در علوم
اجتماعی با تاکید بر گرندد تئوری، تهران: نشر آگاه، 225 .
- فلیک، ا.، 1394 . درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی
جلیلی، تهران: نشر نی، 504 .
- فیروزجائیان، ع. و غلامرضا زاده، ف.، 1394 . تحلیل آسیب
شناسانه رفتار زیستمحیطی شهروندان با تاکید بر زباله
پراکنی در میان گردشگران، مجله جامعهشناسی نهادهای
اجتماعی: 6 ، 128 - 151 .
http://journals.umz.ac.ir/article_1249.html
- کریم زاده، س.، 1389 . بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر
رفتارهای زیست محیطی )مصرف انرژی(، پایاننامه
کارشناسیارشد، دانشگاه پیام نور تهران، دانشکده اقتصاد و
علوم اجتماعی.
https://elmnet.ir/article/10486369-3161 . html
- نواح ع.، فروتنکیا، ش. و پور ترکارونی، م.، 1390 بررسی « .
رابطه بین میزان دینداری با ارزشها و رفتارهای
،») زیستمحیطی شهروندان )مطالعه موردی: شهر اهواز
مجله مطالعات جامعهشناختی شهری: 1 ( 1 ،) 98-77 .
http://ensani.ir/fa/article/309520/HTML
- نبوی، ح. و مختاری هشی، ع.، 1397 . سرمایه فرهنگی و
رفتارهای زیستمحیطی خانوادههای تهرانی، مجله مسائل
اجتماعی ایران: 9 ( 2 ،) 232-209 .
20.1001.1.24766933.1397.9.2.1.8:doi
- همتی ز. و شبیری، م.، 1394 . تحلیلی بر مولفههای ارتقاء
فرهنگ زیستمحیطی، مطالعه موردی شهروندان شهر
شیراز. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران: 8 ( 4 ،) 197-215 .
https://dx.doi.org/10.7508/ijcr.2015.32.008