نوع مقاله : پژوهشی
چکیده
چکیده مبسوط
پیشینه و هدف: یکی از ریشه های اساسی پیدایش بی عدالتی در شهرها، تولید و توزیع رانت، رانت جویی و رانت زایی نظامات شهرسازی قلمداد میشود. در ایران نیز وجود رانت به عنوان یکی از عوامل اصلی ایجادکننده نابرابری، مد نظر کارشناسان مسائل شهری قرار گرفته است. پژوهش حاضر نیز با مد نظر قرار دادن رانت در نظام شهرسازی ایران در ابتدا با استفاده از بررسیهای اسنادی و کتابخانهای، پژوهشهای انجام شده پیرامون رانت در ارتباط با مسائل شهری ایران را مورد بررسی قرار داد و مشخص نمود غالب پژوهشها به صورت مصداقی به مسئله رانت در شهر پرداختهاند و هر یک از زاویه نگاه خود به این مسئله پرداخته و در این میان جای یک فراتحلیل کلی از پژوهشهای صورت گرفته، خالی است، بنابراین پژوهش حاضر، فراتحلیل کیفی مقالات مرتبط با رانت در نظام شهرسازی ایران را مورد هدف قرار داد.
مواد و روشها: پژوهش حاضر با استفاده از روشهای تحقیق کیفی به تحلیل محتوای مسئله رانت پرداخته است. مقالات علمی-پژوهشی مرتبط با رانت در نظام شهرسازی ایران، در پژوهش حاضر مورد بررسی دقیق قرار گرفت و در ابتدا با جستجوی کلیدواژه رانت در پایگاههای علمی معتبر مقالات فارسی زبان که همه نشریات معتبر کشور را پوشش میدهند، مقالاتی که کلمه «رانت» در عنوان، چکیده و یا کلیدواژههای اصلی مقاله بود، گردآوری شدند. پس از بررسی اولیه مقالات و حذف متشابهات، و محدود کردن آنها به مقالات علمی-پژوهشی معتبر وزارت علوم و سپس استخراج مقالاتی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به مسائل شهری ارتباط پیدا میکردند، مشخص شد که مجموعاً 50 مقاله علمی-پژوهشی در این ارتباط از ابتدا تا بهمن ماه 1400 انجام شده است. سپس همه مقالات با استفاده از نرمافزار مکسکیودا مورد بررسی قرار گرفت و دادههای مرتبط با رانت در نظام برنامهریزی شهری ایران در مرحله اول با روش کدگذاری باز، در این نرم افزار، کدگذاری شدند. برای تحلیل کدهای استخراجی از مدل «نیروی محرکه-فشار-وضعیت-تاثیر-پاسخ» و چهار مرحله تحلیل و شناسایی در این مدل، استفاده شد. با استفاده از روشهای کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی، نیروهای محرکه ایجاد کننده رانت، فشارها و جریانات برآمده از نیروهای محرکه، وضعیتهای ایجاد شده در پی رانتها و تاثیرات و پیامدهای متاثر از وضعیت رخ داده، شناسایی و هر یک از این مراحل نیز متناظر با اهداف پژوهش، یعنی دستیابی به مولفههای کلان رانتزا، تبیین ساز و کارهای رانتزا و مشخص ساختن آثار و پیامدهای رانتزایی در نظام برنامهریزی شهری ایران، تحلیل شدند.
یافتهها و بحث: بررسی کدهای پرتکرار مقالات نشان میدهد که پرتکرارترین کدها عبارتند از: ضعف سیستم مالیاتی، دولت رانتیر، از بین بردن انگیزه تولید، فروش تراکم، اختلاف طبقاتی در شهر، فروش ضوابط شهری، سوداگری زمین و مسکن، بی عدالتی، رانت در بودجه ریزی و قانون گذاری، درآمد بدون زحمت، منابع طبیعی فراوان، نداشتن منابع درآمدی مناسب، توزیع رانت دولتی، ضعف زیرساخت های نهادی، اعطای مجوز رانتی، اقتدارگرایی دولتی، تضعیف جامعه مدنی، تضعیف دموکراسی. وجود ضعف سیستم مالیاتی در کنار مواردی نظیر فروش تراکم و ضوابط شهری و نداشتن منابع درآمدی مناسب، در میان کدهای پرتکرار نشان میدهد که ضعف تامین مالی نهادی در نظام شهرسازی ایران، نقش مهمی در ارتباط با رانت بر عهده دارد. از طرف دیگر وجود کدهای پرتکرار دیگری نظیر از بین بردن انگیزه تولید، سوداگری زمین و مسکن، درآمد بدون زحمت و افزایش تمایل به رانتجویی، بیانگر آن است که ضعف تامین مالی عمومی نیز بر رانتزایی نظام برنامهریزی شهری تاثیر مهمی دارد. همچنین وجود کدهای پرتکراری نظیر اقتدارگرایی دولت و دولت رانتیر در برابر تضعیف جامعه مدنی و تضعیف دموکراسی نیز جالب توجه است.
نتیجه گیری: نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد اصلیترین ساز و کارهای رانتزایی در نظام شهرسازی ایران عبارتند از: فعالیتهای سوداگرانه در شهرها و نبود ساز و کار مناسب جهت مقابله با سوداگری در بازار زمین و مسکن، ضعف طرحهای توسعه شهری، عدم آمادهسازی و عرضه مناسب زمین شهری، استفاده از ضعفهای قوانین و مقررات، رانتجویی تیمهای سیاسی، امنیتی بودن فضا، ضعف نیروی انسانی در سازمانها و عدم دخالت صحیح سیستم نهادی. همچنین پژوهش حاضر نشان داد که در پی توزیع رانت، در نظام شهرسازی ایران، قدرت مدیریت شهری کاهش یافته، بازار زمین و مسکن سرمایهای شده و شکاف و جداییگزینی در شهر رخ میدهد. همچنین توسعه شهری قطبی و محروم ماندن بسیاری شهرها، نیز از وضعیتهای ایجاد شده به دنبال جریانات رانتی هستند.
کلیدواژهها
موضوعات
- Aidt, T.S., 2016. Rent seeking and the economics of corruption, Const Polit Econ 27, 142-157. https://doi.org/10.1007/s10602-016-9215-9
- Aligica, P.D. and Tarko, V., 2014. Crony capitalism: Rent seeking, institutions and ideology. Kyklos, 67(2), 156-176. https://doi.org/10.1111/kykl.12048
- Balduzzi, S., Rücker, G. and Schwarzer, G., 2019. How to perform a meta-analysis with R: a practical tutorial, Evidence-based mental health, 22(4), 153-160. http://dx.doi.org/10.1136/ebmental-2019-300117 - Balta, M.O. and Eke, F., 2011. Spatial reflection of urban planning in metropolitan areas and urban rent; a case study of Çayyolu, Ankara, European Planning Studies, 19(10), 1817-1838. https://doi.org/10.1080/09654313.2011.614396
- Behrens, K. and Pholo Bala, A., 2006. Do Rent-Seeking and Interregional Transfers Contribute to Urban Primacy in Sub-Saharan Africa? CORE Discussion Paper No. 2006/114, Available at SSRN: http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.970908
- Brenner, N. and Schmid, C., 2014. The ‘urban age’in question, International journal of urban and regional research, 38(3), 731-755. https://doi.org/10.1111/1468-2427.12115
- Card, N.A., 2015. Applied meta-analysis for social science research, Guilford Publications. https://shorturl.at/APQ68 - Choi, S.G. and Storr, V.H., 2019. A culture of rent seeking. Public Choice, 181, 101-126. https://doi.org/10.1007/s11127-018-0557-x
- Congleton, R.D. and Hillman, A.L., 2015. Companion to the political economy of rent seeking, Edward Elgar Publishing. https://www.jstor.org/stable/26314801
- Consoli, S., 2021. Uncovering the hidden face of narrative analysis: A reflexive perspective through MAXQDA. System, 102, 102611. https://doi.org/10.1016/j.system.2021.102611
- Deacon, R.T. and Rode, A., 2015. Rent seeking and the resource curse. In Companion to the political economy of rent seeking, Edward Elgar
Publishing. https://doi.org/10.4337/9781782544944.00022
- Gravejat, A., 2018. Capitalist urban rent. In Land Rent, Housing and Urban Planning, 156-176, Routledge. https://shorturl.at/xJKU6
- Gurevitch, J. and Hedges, L.V., 2020. Meta-analysis: combining the results of independent experiments. In Design and analysis of ecological experiments, 378-398, Chapman and Hall/CRC. https://shorturl.at/goCGX
- Gurevitch, J., Koricheva, J., Nakagawa, S. and Stewart, G., 2018. Meta-analysis and the science of research synthesis. Nature, 555(7695), 175-182. https://doi.org/10.1038/nature25753
- Hillman, A.L., 2013. Rent seeking. In The Elgar Companion to Public Choice, Second Edition, Edward Elgar Publishing.
https://shorturl.at/iuY58
- Iqbal, N. and Daly, V., 2014. Rent seeking opportunities and economic growth in transitional economies, Economic Modelling, 37, 16-22.
https://doi.org/10.1016/j.econmod.2013.10.025
- Kan, K., 2019. Accumulation without dispossession? Land commodification and rent extraction in peri‐urban China, Urban and regional research, 43(4), 633-648.
https://doi.org/10.1111/1468-2427.12746
- Kuckartz, U. and Rädiker, S., 2021. Using MAXQDA for mixed methods research. In The Routledge Reviewer's Guide to Mixed Methods Analysis, 305-318. Routledge. https://shorturl.at/abINR - Laband, D.N. and Sophocleus, J.P., 2019. Measuring rent-seeking. Public Choice, 181, 49-69. https://doi.org/10.1007/s11127-018-0566-9 - Levy, J.M., 2009. Contemporary urban planning. Upper Saddle River: Pearson/Prentice Hall. https://shorturl.at/cgkp0
- Lipietz, A., 2018. A Marxist approach to urban ground rent: the case of France. In Land Rent, Housing and Urban Planning, 129-155. Routledge. https://shorturl.at/klwzX
- Malmir, M., Javadi, S., Moridi, A., Neshat, A. and Razdar, B., 2021. A new combined framework for sustainable development using the DPSIR approach and numerical modeling, Geoscience Frontiers, 12(4), 101169. https://doi.org/10.1016/j.gsf.2021.101169
- Marjaei, S., Yazdi, F.A. and Chandrashekara, M., 2019. MAXQDA and its Application to LIS Research, Library Philosophy and Practice, 1-9. https://shorturl.at/cELR9
- Miranda, M.N., Silva, A.M. and Pereira, M.F.R., 2020. Microplastics in the environment: A DPSIR analysis with focus on the responses. Science of the Total Environment, 718, 134968. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.134968
- Patrício, J., Elliott, M., Mazik, K., Papadopoulou, K.N. and Smith, C.J., 2016. DPSIR—two decades of trying to develop a unifying framework for marine environmental management?. Frontiers in Marine Science, 3, 177. https://doi.org/10.3389/fmars.2016.00177 - Rowley, C., Tollison, R.D. and Tullock, G., 2013. The political economy of rent-seeking, Springer Science & Business Media, v. 1. https://shorturl.at/rMRV5
- Tullock, G., 2013. The economics of special privilege and rent seeking, Springer Science & Business Media, v. 5. https://shorturl.at/cpsV7
- Woolf, N.H. and Silver, C., 2017. Orientation to MAXQDA. In Qualitative Analysis Using MAXQDA, 61-65.
Routledge. https://shorturl.at/cmqFH
- Yang, J., Hui, E.C., Lang, W. and Li, X., 2018. Land ownership, rent-seeking, and rural gentrification: Reconstructing villages for sustainable urbanization in China. Sustainability, 10(6), 1997. https://doi.org/10.3390/su10061997
- Zhou, G., Singh, J., Wu, J., Sinha, R., Laurenti, R. and Frostell, B., 2015. Evaluating low-carbon city initiatives from the DPSIR framework perspective. Habitat International, 50, 289-299. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2015.09.001