,
نوع مقاله : پژوهشی
10.52547/sdge.4.7.50
چکیده
پیشینه و هدف: با عنایب به بررسی پیشینه پژوهش می توان گفت پژوهش های قبلی در مورد ارزیابی مدیریت بحران، ارائه الگوی مدیریت بحران، ارائه راهکار برای اندازه گیری میزان آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله و از این قبیل هستند. لذا تفاوت پژوهش حاضر با پژوهش های پیشین در این است که آسیب های مدیریت بحران را به صورت فضایی نشان می دهد. علاوه بر این با توجه به شرح وظایف کارگروه های چهارده گانه مدیریت بحران با تاکید بر رویکرد مدیریت یکپارچه (که در هیچ کدام از آنها صورت نپذیرفته است) تحقیق حاضر به دنبال پر کردن این خلاء پژوهشی است.
مواد و روش: روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی-عملی است. شیوه گردآوری دادهها به دو روش اسنادی و پیمایشی بوده است، به این نحو که برای استخراج شاخصهای مدیریت بحران زلزله و تدوین مبانی نظری از روش اسنادی و ابزار فیش‌برداری؛ و برای سنجش شاخصهای پژوهش در محدوده موردمطالعه از شیوه پیمایشی و ابزار پرسش‌نامه محقق ساخت بهره گرفته‌شده است. جامعه آماری پژوهش دربرگیرنده کارشناسان و متخصصان حوزه شهر و مدیریت بحران شهری است که نسبت به موضوع موردبحث آگاهی و تخصص کافی رادارند. با توجه به مشخص نبودن حجم جامعه آماری، نمونه‌گیری به‌صورت غیرتصادفی-هدفمند بوده که حجم آن نیز تا رسیدن به اشباع علمی یعنی 50 نفر در نظر گرفته شد. جهت تجزیه‌وتحلیل دادهها، از آزمون‌های آماری t-test تک نمونه‌ای مستقل جهت بررسی میانگین ابعاد مدیریت بحران زلزله؛ و همچنین از آزمون کروسکال والیس برای رتبهبندی مؤلفه‌های پژوهش استفاده شد. در بخش پایانی برای نشان دادن پراکندگی فضایی وضعیت آسیب‌های مدیریت بحران در شهرستان ثلاث باباجانی از آمار فضایی در محیط نرم‌افزار GIS و روش درون‌یابی IDW استفاده‌شده است.
یافته ها و بحث: یافته های پژوهش نشان می دهد که وضعیت شاخصهای مدیریت بحران حاکی از این است که درمجموع، وضعیت مدیریت بحران در برابر زلزله شرایط مطلوبی نیست. بالاترین و پایین‌ترین میانگین‌ها در هر پنج دهستان ثلاث باباجانی به یکدیگر نزدیک بوده و از الگوی واحدی پیروی می‌نمایند. به لحاظ مکانی نیز باید گفت که به طور کلی با دور شدن از مرکز شهرستان به سمت حاشیه به خصوص به سمت مرزهای جنوب غربی و شمالی شهرستان، شاخصهای مدیریت بحران وضعیت بدتری را نشان می دهد. به عبارت دیگر هرچه از مرکز سیاسی شهرستان یعنی شهر تازه آباد واقع در دهستان دشت حر دور شویم وضعیت شاخص های مدیریت بحران بسیار نامطلوب است. این موضوع نشان می دهد که به تبع ساختار سیاسی متمرکز کشور و منطقه، فعالیت ها و خدمات در بخش مدیریت بحران نیز به صورت متمرکز ارائه می شود. علاوه بر این ساختار محیط طبیعی نیز مزید بر علت شد تا بخش شرقی شهرستان یعنی دهستان های زمکان شمالی و جنوبی وضعیت نامطلوبی را نشان دهند چرا که در این محدوده ها شیب زمین و ارتفاع از سطح زمین زیاد است از این رو خدمات رسانی در مراحل مختلف موجب اختلال و کاستی می شود.
نتیجه‌گیری: ایده عمومی پژوهش حاضر این بوده است که زمینه‌ها و فرایندهای سیاسی حاکم بر سیستم مدیریت ایران در مقیاس منطقهای نیز به همان شکل عمل می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، الزامات ساختاری در مقیاس منطقهای همچنان بر تمرکز در نقاط معدود دامن می‌زند. مطالعات مشابهی که توسط دیگر محققان درباره مدیریت بحران در مناطق مختلف ایران انجام‌شده با نتایج این پژوهش همسویی نشان می‌دهد چراکه اغلب آنها بر نقش تمرکزگرایی و عدم مدیریت یکپارچه در مناطق و استان تأکید کرده‌اند. به‌این‌ترتیب بر پایه نتایج حاصل از این پژوهش می‌توان گفت: مادام که یک نظم سکونتگاهی نتواند مسئله مدیریت بحران در حوزه‌های مختلف پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی و بازتوانی را حل نماید، همچنان تحت الزامات مدیریت بخشی باید شکاف بین نقاط سکونتگاهی و عدم مدیریت یکپارچه را تجربه و تحمل کند. بدیهی است تا هنگامی‌که زمینه‌ها، فرآیندها و سازوکارهای فرادست ملی و منطقهای تمرکزگرا اصلاح نشوند، مدیریت در مقیاس ملی، منطقهای و محلی به تعادل و توازن پایدار نخواهد رسید.
- احمدی، ع. و منوچهری، س.، 1388 . تحلیلی بر تأثیرات
مخاطرات محیطی )خشکسالی( بر پایداری معیشت
روستاییان؛ مطالعه موردی: روستاهای شهرستان قائنات،
طرح پژوهشی دانشگاه بزرگمهر قائنات، 18 ( 58 ،) 175-202 . https://gdij.usb.ac.ir/article_5367.html
- امیدوار، ک.، 1398 . مخاطرات طبیعی، انتشارات دانشگاه
یزد، چاپ 1 .
- رضایی، م.، رفیعیان، م. و حسینی، م.، 1396 . سنجش و
ارزیابی میزان تابآوری کالبدی اجتماعهای شهری در برابر
زلزله )مطالعه موردی: محلههای شهر تهران(، پژوهشهای
جغرافیای انسانی، 47 ( 4 ،) 909-133 .
10.22059/JHGR.2015.51228
- رفیعیان، م.، رضایی، م.، عسگری، ع.، پرهیزکار، ا. و شایان،
س.، 1390 . تبیین مفهومی تابآوری و شاخصسازی آن در
مدیریت سوانح اجتماعمحور) CBDM (، برنامهریزی و آمایش
فضا )مدرس علوم انسانی(، 15 ( 4 ،) 19-61 .
URL: http://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-9255-fa.html
- زندمقدم، ب.، کامیابی، م. و سجاد، س.، 1398 . پهنهبندی
و رویکرد فضایی بر مدیریت بحران با تأکید بر آسیبپذیری
اجتماعی – فیزیکی شهرها در برابر زلزله )مطالعه موردی:
استان ایلام(، جغرافیا )برنامهریزی منطقهای(، 15 ( 4 ،) 409 -
420
- سایت فرمانداری ثلاث باباجانی http://www.ostan-ks.ir/salasebabajani/
http://www.jgeoqeshm.ir/article_89095.html
- سعیدی، ع.، 1377 . مبانی جغرافیای روستایی، چاپ 1 ،
انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه-
ها )سمت(، تهران، 184 ص.
- ظفری، ح. و زربین، ج.، 1398 . بررسی فرایند مقابله با
بحران ناشی از زلزله سال 1392 شهر شنبه بوشهر، مدیریت بحران و وضعیتهای اضطراری، 10 ( 35 ،) 78-55 .
https://cmj.ihu.ac.ir/article_204661.html
- عزیز پور، م.، زنگیآبادی، ع. و اسماعیلیان، ز.، 1390 .
اولویتبندی عوامل مؤثر در مدیریت بحران شهری در برابر
بلایای طبیعی: مطالعه موردی: سازمانهای مرتبط با بحران
شهر اصفهان، جغرافیا و برنامهریزی محیطی، 22 ( 3 ،) 107-124 . https://gep.ui.ac.ir/article_18509.htm
- - Clair, J.A. and Waddock, S., 2007. A total” responsibility management approach to crisis management and signal detection in organizations. In C. M. Pearson, C. Roux-Dufort, and J. A. Clair (Eds.), International handbook of organizational crisis management: 299-314. Thousand Oaks, CA: Sage. DOI:10.4135/9781412982757.n11
- Hemingway, R. and Gunawan, O., 2018. The Natural Hazards Partnership: A public-sector collaboration across the UK for natural hazard disaster risk reduction, Disaster Risk Reduction, 6(39), 499-511. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2017.11.014
- James, E.H., Wooten, L.P. and Dushek, K., 2011. Crisis management: Informing a new leadership research agenda. Academy of Management Annals, 5, 455-493. https://doi.org/10.1080/19416520.2011.589594
- Jaques, T., 2009. Issue management as a post-crisis discipline: Identifying and responding to issue impacts beyond the crisis, Public Affairs, 9, 35-44. https://doi.org/10.1002/pa.310
- Kahn, W.A., Barton, M.A. and Fellows, S., 2013. Organizational crises and the disturbance of relational systems, Academy of Management Review, 38, 377-396. https://doi.org/10.5465/amr.2011.0363
- Marwitz, S., Maxon, N., Koch, B., Cassidy, J. and Belonger, D., 2008. corporate crisis management: managing a major crisis in a chemical facility, Hazardous Material, 159(1), 92-104.
https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2007.07.126
- Mitchell, J.K., Devine, N. and Jagger, k., 1989. A contextual model of natural hazards, Geographical Review, 79, 391-409.
https://doi.org/10.2307/215114
- Pearson, C.M. and Clair, J.A., 1998. Reframing crisis management. Academy of Management Review, 23, 59-76. https://doi.org/10.2307/259099
- Roux-Dufort, C., 2007. Is crisis management (only) a management of exceptions? Journal of Contingencies and Crisis Management, 15, 105-114. https://doi.org/10.1111/j.1468-5973.2007.00507.x
- Sellnow, T.L. and Seeger, M.W., 2013. Theorizing crisis communication. Malden, MA: Wiley. ISBN: 978-1-119-61598-9
- Sommer, A.S., Howell, M.J. and Hadley, N.C., 2016. Keeping positive and building strength:
the role of affect and team leadership in developing resilience during an organizational
crisis. Group Org. Manage, 41(2), 172-202. https://doi.org/10.1177/1059601115578027
- Sutanta, H., 2012. Spatial Planning Support System for an Integrated Approach to Disaster Risk Reduction, A thesis submitted to the university of Melbourne in fulfillment of the degree of Doctor of Philosophy, The University of Melbourne Victoria, Australia. http://hdl.handle.net/11343/37854
- Tokakis, V., Polychroniou, P. and Boustras, G., 2018. Managing conflict in public sector during crisis: the impact on crisis management team effectiveness. Int. J. Emerg. Manage., 14(2), 152-166. https://doi.org/10.1504/IJEM.2018.090884
- Weick, K.E., Sutfcliffe, K.M. and Obstfeld, D., 1999. Organizing for high reliability: Processes of collective mindfulness. In B. M. Staw, and L. L. Cummings (Eds.), Research in organizational behavior: 81-123. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.465.1382&rep=rep1&type=pdf#page
=37
-
)