چکیده

پیشینه و هدف: امروزه، افزایش قابل‌توجه در استفاده از خودروهای شخصی بر حمل و نقل عمومی اثر گذاشته و یکی از برجسته‌ترین مسائل در بسیاری از شهرها است. این مساله می‌تواند منجر به پیامدهای مضر ‌محیط زیستی مانند ازدحام ترافیک، گرم شدن جهانی هوای کره زمین، تغییر آب و هوا، آلودگی محیط زیستی و مشکلات اجتماعی ـ اقتصادی شود. بنابراین می‌توان با اجرای اصول توسعه حمل و نقل محور در شهر تبریز از تبعات این معضلات جلوگیری کرد. در حقیقت با استفاده از رویکرد توسعه حمل و نقل محور می‌­توان از طریق برنامه­ریزی و ساماندهی مراکز مهم حمل و نقل عمومی، شهر تبریز را به یک مرکز توسعه تبدیل نمود. هدف این تحقیق تحلیل عوامل مؤثر بر آینده‌نگاری برنامه­ ریزی توسعۀ حمل و نقل محور شهر تبریز است.
مواد و روش ­ها: این پژوهش از نظر هدف کاربردى و از نظر روش‌شناختی توصیفی ـ تحلیلی و پیمایشی با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته انجام شده است. برای آزمون فرضیات از مدل معادلات ساختاری استفاده شد. جامعه آمارى شامل متخصصین در حوزه برنامه­ریزى راهبردى و آینده‌نگارى توسعه حمل و نقل محور شهر تبریز است. روش نمونه‌گیرى در این پژوهش، نمونه­گیرى هدفمند تصادفی است. معمولا تعداد خبرگان مابین 50ـ10 نفر انتخاب می­شوند که در این تحقیق از 20 خبره و متخصص پرسشگری انجام گرفت. برای روایی سوالات از آزمون روایی همگرا و براى بررسی پایـایی سوالات یا قابلیت اعتماد آن، از ضریب آلفاى کرونباخ، استفاده شد. تحلیل آماری داده­ها با روش معادلات ساختاری در نرم افزارهاى Smart PLS و SPSS انجام شد. شاخص­های مورد بررسی در این تحقیق شامل: تراکم، توسعه شهری، توسعه اقتصادی، ارزش املاک، محیط زیست، سلامتی شهر و شهروندان، انتخاب و نوع سفر، اثرات گلخانه­ای است.
یافته ­ها و بحث: مطابق نتایج، عدم وجود یک رویکرد برنامه‌ریزی کاربردی و کارآمد شامل طیف گسترده‌ای از مؤلفه‌های برنامه‌ریزی شهری از جمله حمل و نقل، استفاده از زمین، و زیرساخت‌ها مستلزم آن است که محققان روش‌های برنامه‌ریزی یکپارچه را توسعه دهند. یکی از این رویکردها، که می‌تواند به طور کافی به برنامه‌ریزی پراکنده مناطق شهری بپردازد، برنامه‌ریزی توسعۀ حمل و نقل محور است. تحلیل حساسیت نشان داد که تغییر وزن شاخص‌ها در دیدگاه‌های خوشبینانه، بدبینانه و متوسط تاثیر قابل ‌توجهی بر سطوح توسعۀ حمل و نقل محور ندارد. در نتیجه، سطوح توسعۀ حمل و نقل محور تعیین‌ شده، درجه بالایی از قابلیت اطمینان را در مقیاس همسایگی در شهر تبریز نشان داد. باتوجه به هدف تحقیق 3 سناریو انجام شد، باتوجه به نتایج تحقیق سناریوی اول به عنوان حمل و نقل پایدار و سبز است. سناریوی خوشبینانه­ای است که در آن بیشترین اهداف حمل و نقل پایدار تحقق یافته است. سناریوی دوم (ادامه وضع موجود و وابستگی به اتومبیل شخصی): در این سناریو، ادامه وضع موجود در شبکه حمل و نقل و مالکیت خودرو و تمایل به استفاده از خودروی شخصی بین شهروندان افزایش یافته است. سناریو سوم (هرج ومرج): سناریوی است که در آن فاصلة زیادی تا رسیدن به اهداف حمل و نقل پایدار وجود دارد.
نتیجه­ گیری: حمل ونقل درون شهری تبریز، با مشکلاتی چون ضعف حمل و نقل عمومی، افزایش مالکیت خودرو، شلوغی معابر، کاربری نامناسب زمین، عدم وجود تسهیلات جانبی و.. روبرو است. حل نشدن این مشکلات به همراه عدم قطعیت‌هایی که در آینده  ممکن است رخ دهد، می‌تواند بحران آفرین باشد و قطعا ما را از اهداف توسعه پایدار دور خواهند ساخت. برنامه‌ریزی در حوزه حمل  و نقل و رسیدن به توسعه پایدار نیازمند نگاه بلندمدت است که با عدم قطعیت همراه است، لذا نیازمند به کارگیری رویکردهایی است که توانایی مقابله با عدم قطعیت­ها را داشته باشند. عدم وجود یک رویکرد برنامه‌ریزی کاربردی و کارآمد شامل طیف گسترده‌ای از مؤلفه‌های برنامه‌ریزی شهری از جمله حمل و نقل، استفاده از زمین، و زیرساخت‌ها مستلزم آن است که محققان روش‌های برنامه‌ریزی یکپارچه را توسعه دهند.