چکیده

پیشینه و هدف: پژوهش حاضر، ضمن بررسی الگوی توزیع فضایی جزایر گرمایی تهران در بستر ویژگی‌های اجتماعی (رفتاری) این شهر، به برنامه‌ریزی و توسعه شهری بر اساس تاثیر الگوهای‌رفتاری جهت افزایش آسایش‌اقلیمی نیز می‌پردازد. در این پژوهش، با بررسی محله‌های مناطق ده و یازده و دوازده تهران (محله‌های منتخب حاصل از همپوشانی نقشه­های GIS کیفیت شهری با تصاویر ماهواره‌ای گرمایش شهری)، شامل محله‌های مرتضوی و سلیمانی در منطقه ده، محله‌های جمهوری و عباسی در منطقه یازده و محله‌های هرندی و تختی در منطقه دوازده هستند، به یافتن رابطه تحلیلی پیوستگی و همبستگی میان الگوی توزیع جزایر گرمایی و الگوهای‌رفتاری شهروندان در محله‌های مذکور با تحلیل استنباطی پرداخته شده است.
 
مواد و روش ها: پژوهش حاضر جهت ارائه راهکارهای برنامه‌ریزی شهری بر اساس الگوهای‌رفتاری متناسب با آسایش‌اقلیمی در شهر تهران، به الگوهای غالب رفتاری ساکنین و مراجعه‌کنندگان در بافت های شهری پرداخته است و با بسط این تحلیل‌ها در رابطه پیوستگی و همبستگی میان الگوی توزیع جزایر گرمایی و الگوهای‌رفتاری شهروندان در محله‌های مذکور به تحلیل استنباطی (SPSS) واریانس انوا و ضریب همبستگی اسپیرمن، راهکارهای شهرسازانه­ای به‌صورت مدل منسجم شهری حاصل از این تحلیل‌ها ارائه می‌دهد. روش پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی است و برای گردآوری داده‌ها، هر دو شیوه اسنادی و میدانی به‌کاررفته است. در روش اسنادی بیشتر از کتب علمی و نشریه‌های علمی- پژوهشی، استفاده‌شده است. نقشه‌های GIS اولیه تراکم جمعیت، قیمت مسکن و کیفیت زندگی برگرفته از سامانه ملی داده‌های کاربردی با تصاویر ماهواره‌ای که از ماهواره‌های لندست ۸ و مادیس تهیه‌شده در تاریخ‌های شهریورماه و بهمن‌ماه ۱۳۹۴ توسط خود نگارنده، مورد همپوشانی قرار گرفته تا مناطقی از تهران که عامل به وجود آمدن جزایر گرمایی در آنها، ناشی از کمبود کیفیت شهری در تهران است، مشخص شود. چراکه ازجمله روش‌های نوین محاسبه جزیره حرارتی شهری و نقش کاربری‌های مختلف، استفاده از علم سنجش‌ازدور و تصاویر ماهواره­ای است. در ادامه جهت دستیابی به الگوهای غالب رفتاری ساکنین و مراجعه‌کنندگان در بافت­های شهری محله های مذکور، ازجمله (زمان حضور، دلایل حضور، تناوب حضور و میزان تراکم جمعیت) با روش میدانی و توزیع پرسشنامه به ارزیابی ذهنی و ادراکی افراد در محیط و تحلیل توصیفی آن پرداخته می‌شود. حین انجام مطالعات میدانی، تحلیل کیفی بر اساس مشاهدات رفتاری و معنایی نیز صورت گرفته است. جهت یافتن رابطه تحلیلی پیوستگی و همبستگی میان الگوی توزیع جزایر گرمایی و الگوهای‌رفتاری شهروندان تحلیل استنباطی انجام شده است.
 
یافته ها و بحث: حضور پذیری در محله‌های متفاوت، نمودهای متفاوتی دارد. با ایجاد دعوت‌کنندگی در سایر فضاهای فعالیتی با تقویت فعالیت‌های با سرریز فعالیتی، تعریف فضاهای مکث و حرکت در فضای خیابان‌های اصلی در حاشیه و داخل بافت محله، کنترل ورود و خروج وسایل نقلیه به محله با تعریف ورودی برای خیابان‌های اصلی و غیره، آسایش اقلیمی محله‌ بیشتر خواهد شد. همچنین، توجه به ساعات کم ترافیک هر محله و مدیریت عوامل جزایر گرمایی مانند عبور و مرور جهت انبارداری و حمل کالا و ... در این ساعات است. در نهایت با بسط تحلیل‌هایی که در این پژوهش انجام گرفته است، در نظام شهری راهکارهای شهرسازانه­ای جهت رفع معضل جزایر گرمایی با الگوهای رفتاری انجام خواهد پذیرفت.
نتیجه گیری: محله های مورد مطالعه، به دلیل وجود کاربری‌های مختلط و تداخلات ترافیکی، نابسامانی مدیریت و غیره، آسایش اقلیمی خود را ازدست‌داده و تبدیل به جزایر گرمایی شدند. فعالیت‌های موجود در این محله‌ها، به لحاظ معنایی در سطح شهر شناخته‌شده‌اند ولی فاقد قواعد اجرایی مناسب، می‌باشند. بنابراین این قسمت‌ها پتانسیل لازم برای تبیین و ارائه الگوهای‌رفتاری جهت کاهش اثرات جزایر گرمایی را دارند. جهت تبیین و ارائه اصولی کاهش اثرات جزایر گرمایی و افزایش میزان رضایت عمومی، کنترل حضور پذیری در محله‌ها، و توجه به ساعات کم ترافیک هر محله و مدیریت آن، از مهم ترین عوامل کاهش جزایر گرمایی با الگوهای رفتاری هستند.