چکیده

پیشینه و هدف
 عرصه­های روستایی نشان می دهند سیاست­گذاری­ها و برنامه ریزی­های برای اجرای  برنامه­ها و پروژه­های روستایی، برخی  پیش­برنده و بعضی  بازدارنده توسعه روستایی  بوده اند. ضروری است که با شناخت دقیق­تر و بررسی بیشتر طرح­ها و پروژه­های توسعه روستایی،  بسترهای لازم را برای توسعه سکونتگاه­های روستایی فراهم ساخت. با این حال، در منطقه زابل نیز برای تحقق طرح­های توسعه روستایی، عوامل، محرک­ها و پیشران­ها و همچنین عوامل بازدارنده­ای وجود دارد که لازم است شناسایی مورد بررسی قرار گیرند. چرا که برای  دستیابی به اهداف طرح­های توسعه روستایی، شناسایی عوامل پیش­برنده و بازدارنده موثر در تحقق­پذیری طرح­های توسعه روستایی  ضروری است. با توجه به اهمیت این موضوع، هدف پژوهش حاضر، تحلیل عوامل موثر در تحقق پذیری اهداف طرح­های توسعه روستایی شهرستان زابل است.
روش شناسی
روش شناسی  این پژوهش بر حسب هدف، کاربردی و تحلیلی-توصیفی است. شیوه گردآوری اطلاعات پژوهش، روش ترکیبی کتابخانه ای- میدانی بوده و جامعه آماری، شامل کارشناسان در رشته­های مختلف جغرافیا، مدیریت و اقتصاد، کارشناسان فرمانداری­ها و استانداری استان سیستان و بلوچستان است. در این خصوص تعداد نمونه مورد مطالعه  ۸۰ نفر از اساتید و کارشناسان محلی، با استفاده از نمونه گیری غیر احتمالی  محاسبه و تعیین  شده است. نتایج به دست آمده از آزمون بارتلت که تقریبی از آماره کای دو هست برای شاخص­های پژوهش در سطح معناداری ۰۱/۰≥p، کوچکتر از ۵ درصد به دست آمد که نشان می­دهد تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار مدل عاملی، مناسب است.
یافته ها و بحث
با توجه به ستون واریانس تجمعی نسبی، عوامل پیش برنده  موثر در تحقق­پذیری اهداف طرح­های توسعه روستایی شهرستان زابل می­تواند در بعد مدیریتی ۰۳/۷۰ درصد، بعد اقتصادی۸۶/۸۰ درصد، در بعد اجتماعی ۱۶/۷۱ درصد، بعد کالبدی ۰۲/۶۶ درصد و بعد محیط طبیعی ۴۳/۴۷ درصد  تغییرپذیری (واریانس) متغیرها را توضیح دهند. عوامل پیش­برنده موثر در تحقق پذیری اهداف طرح های توسعه روستایی شهرستان  زابل در زمینه اقتصادی شامل بهره گیری از فرصت­ها و توسعه اقتصادی، کارآفرینی طرح و  اشتغال­زایی، در زمینه مدیریتی شامل نیازسنجی و تعهد اجرا، دانش و آگاهی و  فرآیند اجرا و مشارکت و در زمینه محیط طبیعی شامل بسترهای محیط زیستی و اکوتوریسم می­باشند. با توجه به ستون واریانس تجمعی نسبی، عوامل بازدارنده می­توانند در بعد مدیریتی ۱۹/۸۰ درصد، بعد اقتصادی ۲۴/۶۵ درصد، در بعد اجتماعی ۱۷/۷۶درصد، بعد کالبدی ۱۷/۸۲درصد و بعد محیط طبیعی ۹۵/۶۶ درصد از تغییرپذیری (واریانس) متغیرها را توضیح دهند. عوامل بازدارنده موثر در تحقق پذیری اهداف طرح های توسعه روستایی شهرستان  زابل در زمینه مدیریتی شامل ناکارآمدی مشاوران، ضعف مدیریت و  برنامه خطی و تک بعدی نگری؛ در زمینه اقتصادی شامل سهل انگاری در برنامه توسعه اقتصادی؛ در زمینه کالبدی شامل فقدان برنامه­ریزی زیرساختی و فقدان مقررات و برنامه مناسب بهسازی و  در زمینه محیط طبیعی شامل بسترهای محیط زیستی هستند
نتیجه گیری
نتایج تحقیق نشان داد که از بین پنج عامل مورد بررسی، عامل اقتصادی به عنوان مهمترین عامل پیش برنده  تحقق طرح های توسعه روستایی شناخته شد و عامل کالبدی به عنوان مهم ترین عامل بازدارنده تحقق اهداف طرح  های توسعه روستایی در شهرستان زابل هستند. به طوری که عامل اقتصادی با توجه به نقش مهم آن در توسعه روستایی و به ویژه تحقق پذیری اهداف طرح های توسعه روستایی از مهم ترین عوامل پیش برنده بوده است. لذا عامل اقتصادی  باید مورد توجه مسئولین و برنامه ریزان توسعه روستایی قرار گیرند. همچنین نتایج بررسی عوامل بازدارنده تحقق طرح‌های توسعه روستایی در شهرستان زابل نشان داد که از بین پنج عامل شناسایی شده به ترتیب عامل مدیریتی اقتصادی، اجتماعی و عامل کالبدی و عامل محیط طبیعی مهم‌ترین بازدارنده موثر در تحقق‌پذیری اهداف طرح‌های توسعه روستایی شهرستان زابل هستند. از بین این بازدارنده‌ها عامل کالبدی مهم ترین عامل بازدارنده، نیازمند  توجه بیشتری است.