چکیده

مقدمه

امروزه رشد شهرنشینی چنان در حال پیشرفت است که با توجه به مطالعات با اینکه نرخ شهرنشینی در سال 2000 حدود 3/48 درصد بوده است و نیز در سال 2021 به 56 درصد رسیده است انتظار می رود در سال 2050 از 68 درصد فراتر رود. ازاین رو در دهه های اخیر یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار، دستیابی به توسعه پایدار شهری است؛ اما از آنجایی که شهرها دارای سیستم پیچیده ای هستند، لذا شرایط آن ها همیشه ساده و قابل تغییر نیست؛ بنابراین لازم است که از دیدگاه پایداری به دفت مورد ارزیابی قرار گیرند و عوامل مؤثر بر پایداری بررسی و شناسایی شود. بر این اساس، ریخت شناسی شهر به عنوان الگوی توزیع فضایی فعالیت های انسان در شهر تعریف می گردد که تأثیر بسزایی در پایداری محیط ساخته شده دارد. ریخت شناسی مطالعه شکل ظاهری شهر، تشکیل تدریجی بافت آن، و روابط متقابل اجزای این بافت است که فضاهای شهری از قبیل خیابان، میدان، ساختمان، و سایر فضاهای عمومی را تحت تأثیر قرار می دهد. توجه به جنبه های ریخت شناسانه یکی از موضوعات قابل بحث خصوصا در بافت های شهری تاریخی می باشد که برای اهداف و نتایج پایدار توسعه کاربرد دارد. بنابراین هدف اصلی این پژوهش تحلیل و ارزیابی شاخص های ریخت شناسی شهری محلات قدیمی از منظر توسعه پایدار در سطح محلات کبابیان و کلپا شهر همدان است.

روش تحقیق

پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کاربردی بوده و به لحاظ روش توصیفی-تحلیلی می باشد. شاخص های ریخت شناسی شهری همراستا با توسعه پایدار به صورت کتابخان های از پیشینه پژوهش استخراج گردید. ازآنجایی که مدل به کار گرفته شده، الگوریتم جنگل های تصادفی می باشد یکسری نقاط تست و آموزشی نیز در این راستا تدوین گردید. در این تحقیق ابتدا لایه و تصاویر مختلف از سازمان و سایت ها اخذ و وارد نرمافزار ArcMap شد. در این نرم افزار ابتدا شاخص پوشش گیاهی برای به‌دست آوردن میزان پوشش گیاهی منطقه و دمای سطح زمین محاسبه شد. این دو شاخص از تصاویر ماهواره لندست 9 استخراج شده است. شاخص پوشش گیاهی از باند 5 و 4 و شاخص دمای سطح زمین از باند 10 و 11 به‌دست آمده است. همچنین سایر شاخص ها از جمله تراکم جمعیت، تراکم ساختمانی و غیره در این نرمافزار محاسبه شد.

نتایج

در این بخش به بررسی و ارزیابی دو محله کبابیان و کلپا از نظر سطح پایدار ریخت شناسی خواهیم پرداخت. در این پژوهش از 15شاخص که شامل (میزان دسترسی به مراکز بهداشتی و درمانی، آموزشی، حمل و نقل، تجاری، تراکم جمعیت، وضعیت بافت، تراکم ساختمانی، ضریب دید به آسمان، دمای سطح زمین، وضعیت پوشش گیاهی، عرض معابر، عمر بنا، شاخص فرکتال، مصالح ساختمانی، دسترسی به معابر اصلی و فرعی) استفاده شده است. با استفاده از الگوریتم جنگل های تصادفی، نتایج نشان داد:

میزان پوشش گیاهی در دو محلات کمتر از سرانه می باشد، و باید به این موضوع توجه شود. تراکم ساختمانی و تراکم جمعیت در هر دو محله بالاست. دسترسی به مراکز حمل نقلی تاحدی کم می باشد، بیشتر تمرکز حمل نقل در قسمت شمال شهر همدان می باشد. همچنین وضعیت مصالح استفادهشده و عمر بنا در این دو محله بسیار نامناسب و در وضعیت ناپایداری قرار دارد. به‌طور کلی می توان گفت، بافت جدید و برنامه ریزی شده که عموماً ً بعد از انقلاب اسلامی ساخته شده اند و قیمت زمین و مسکن در آنها بالا می باشد، در وضعیت پایدار و نیمه پایدار می باشد. از ویژگی این بافت، می توان به تفکیک منظم و درشتدانه، شبکه معابر سلسله مراتب دار، توجه به سرانه فضای سبز با ساختمان های نوساز و با مصالح با کیفیت اشاره کرد. همچنین، بافت قدیم و غیر برنامه‌ریزی شده که ریز خانگی، تفکیک نامنظم، عدم توجه به سلسله مراتب دسترسی و بدون فضای سبز ویژگی کالبدی آنها می باشد در وضعیت ناپایدار قرار گرفته اند. علاوه بر این، قیمت زمین و مسکن در این محلات پایین تر از مناطق دیگر می باشد.

نتیجه گیری

در کل نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد باوجود بافت قدیمی هر دو محله کبابیان و کلپا، محله کلپا در اکثر شاخص های پژوهش نسبت به محله کبابیان بافت نسبتا جدیدتری داشته است که نشان می دهد در سال های اخیر دستخوش تغییر بوده است.