چکیده

بدون مشارکت نخبگان در مباحث شهری، پروژه‌ها و برنامه‌های شهری با مشکلاتی همچون عدم تعهد، مشکلات ارتباطی، عدم شفافیت، سیاست‌های نادرست و ناهماهنگی روبرو شده است. مشارکت نخبگان در سیاست‌گذاری شهری در ایران به‌طور کلی مورد ابهام قرار دارد و در مورد انواع نخبگی و خلاقیت شهری نیز نواقصی وجود دارد. شهر قم با چالش‌ها و مسائلی در زمینه مشارکت نخبگان شهری روبه‌رو است. این مشکلات شامل کمبود فضای مناسب برای تبادل داده و مشارکت نخبگان، کاهش مشارکت آنان و عدم بهره‌برداری از استعدادها و ظرفیت‌های خلاق شهری در رویدادها و جلسات مشارکتی مانند کارگاه‌ها و اجلاس‌ها می‌شود. از سوی دیگر، مشارکت نخبگان با تخصص به عنوان یکی از اعضای جامعه شهری، نقش اساسی در تحقق خط‌مشی شهر خلاق و دستیابی به اهداف این خط‌مشی دارد. با تحلیل شرایط فعلی شهر خلاق، ایجاد ظرفیت‌های حمایتی، و تدوین خط‌مشی‌های مناسب، می‌توان به فرصت‌های موجود دست یافت و نیازهای جامعه را تحلیل کرده، نوآوری را افزایش داد، ارتباطات را برقرار کرده و همکاری‌ها را تقویت کرد. برای جذب متخصصان شهری، مناطق شهری باید بسترهای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی خلاقانه را داشته باشند و با ایجاد مراکز نوآوری و فرهنگی، امکانات لازم برای افزایش مشارکت اجتماعی و انجام کارهای داوطلبانه را فراهم می سازد. پژوهش حاضر باهدف تبیین تحلیل اثرات شاخص های مشارکت نخبگان در برنامه ریزی شهر خلاق است و در محدوده: شهر قم تدوین‌شده است. در این تحقیق، روش گردآوری اطلاعات به‌صورت توصیفی-تحلیلی و باهدف کاربردی انجام‌شده است. جامعه آماری موردمطالعه، تمامی کارشناسان، متخصصان در این زمینه بوده و برای انتخاب نمونه‌ها، از روش نمونه‌گیری گلوله برفی استفاده‌شده است. پرسشنامه این پژوهش با استفاده از نظرات 60 نفر از متخصصان و نخبگان تهیه‌شده است. در این تحقیق، برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، از روش دیمتل استفاده‌شده است. شهر قم با بهره‌گیری از بستر مناسب مشارکتی خبرگان، از توانایی‌های دانشگاهیان، اساتید و محققان (علوم اجتماعی، شهرسازی، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری) بهره لازم را ببرد. همچنین، نخبگان نیز می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در شهر، ایده‌های نوین در حوزه‌های مختلفی مانند فناوری، هنر و طراحی مطرح کرده و فضاهای خلاق و هنری را ارائه دهند و در بهبود کیفیت زندگی شهروندان و توسعه شهری، نقش مهمی را ایفا کنند. نتایج نشان می‌دهد که عوامل شناخت و ارزیابی جامعه شهری، شفافیت، مشارکت در تصمیم‌گیری، تخصص و تجربه، و ارتباط با جامعه شهری به ترتیب دارای بیشترین تا کمترین امتیاز را کسب کرده‌اند و در جایگاه اول الی پنجم قرارگرفته است؛ فقدان یا کاهش مشارکت نخبگان در برنامه‌ریزی یک شهر، موجب ایجاد ناهماهنگی در اجرای پروژه‌های خلاق و فرهنگی در سطح شهر می‌شود؛ جذابیت شهری کاهش می‌یابد و به حاشیه رفتن و بی‌روح شدن صورت کلی مشارکت نخبگان را در پی دارد و فرصت‌های مناسب برای افزایش اعتماد شهروندان به حضور نخبگان شکل می‌گیرد و این اعتماد می‌تواند به تحولات قابل توجهی در تصمیمات شهری به سوی محیط‌های پایدار و پیشرفته منجر شود. نخبگان با تجربه و دانش عمیق خود، قادر به ارائه ایده‌های نوآورانه و خلاقانه در زمینه‌های مختلف از جمله معماری، طراحی شهری، فناوری، فرهنگ و هنر و غیره به برنامه‌ریزان شهر هستند. این پژوهش به واسطه فراهم نبودن مطالعات جامع در زمینه نقش و اهمیت مشارکت نخبگان در شهر قم انجام گرفت. پیش از آن، تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه در این شهر انجام نشده بود. از این رو، با توجه به اهمیت ویژه این موضوع و نیاز فوری به بررسی آن در شهر قم، این پژوهش به‌عنوان یک بررسی نوآورانه در این زمینه انجام شد و نتایج مهم و قابل توجهی به دست آمدند. همچنین، این پژوهش می‌تواند به جامعه عمومی و فعالین محلی نیز کمک کند تا نقش مهمی که نخبگان در توسعه شهری دارند را درک کرده و از آن بهره‌برداری کنند. پژوهش به شهرداری و تصمیم‌گیران محلی کمک شایانی می کند تا با در نظر گرفتن نتایج و پیشنهادات آن، بهبود‌های لازم را در فرایندهای مشارکت نخبگان در تصمیم‌گیری‌های شهری اعمال شود.