چکیده
تالاب‌ها به دلیل عملکردهای بوم‌شناختی چندگانه، جزو مهمترین زیستگاه‌های حیات‌وحش در هر کشوری محسوب می‌شوند که با ذخیره آب، غذا و برخورداری از تنوع زیستی بالا، خدمات متعددی به مردم و به‌ویژه حاشیه‌نشینان عرضه می‌کنند. از طرفی دیگر تالاب‌ها به عنوان مهمترین بوم‌سازگان‌های طبیعی، در بقای بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری و به‌ویژه پرندگان بومی شناخته شده‌اند. امروزه تغییرات اقلیم و فعالیت‌های بشری در تالاب‌های سراسر جهان منجر به کاهش حجم آب و افزایش تغییرات پوشش/کاربری اراضی در این مناطق شده است. همچنین افزایش روزافزون جمعیت و شهرنشینی در سطح جهان به دلیل افزایش فشار بر عرصه‌های طبیعی و بهره‌‌وری‌های بی‌رویه و غیراصولی از اراضی، به عنوان عمده‌ترین تهدیدات در اکوسیستم‌های تالابی شناخته شده است.از مهمترین پیش‌نیازهای اساسی برای بهینه‌سازی استفاده از اراضی و میزان بهرهوری از منابع زیستی درک اطلاعات مربوط به کاربری اراضی و آگاهی از تغییرات آن‌ها در طول زمان می باشد. این امر میتواند به پایش و کنترل مناطقی که تحت تأثیر تهدیدات محیط زیستی هستند کمک نمایند.
در این مطالعه به‌منظور بررسی روند تغییرات پوشش/کاربری اراضی طی یک دوره 15 ساله (سالهای 2007، 2014 و 2022) از تصاویر ماهواره‌ای لندست TM سال 2007، و OLI_TIRS برای سالهای 2014 و 2021، مطابق جدول 1 در سامانه تحت وب گوگل ارث انجین (GEE) استفاده شد. قابل ذکر است که تصاویر منتخب مربوط به ماه‌های می تا آگوست با توجه به رشد حداکثری پوشش گیاهی و زمان پوشش سبز غالب گونه‌های گیاهی منطقه می‌باشد. در مطالعه حاضر از شاخص NDVI برای تمایز و تفکیک پوشش گیاهی از سایر طبقات کاربری اراضی و همچنین از شاخص NDWI برای تمایز پهنه های آبی از سایر کاربری بهره گرفته شد. از طریق بازدیدهای میدانی از محدوده مورد مطالعه و قابلیت تصاویر مورد استفاده در استخراج اطلاعات به طبقه‌بندی تصاویر ماهواره‌ای و تهیه نقشه‌های پوشش/کاربری اراضی در طی سالهای مورد مطالعه اقدام شد. بر این اساس طبقات پوشش/کاربری اراضی در محدوده مورد مطالعه به 10 طبقه شامل پهنه آبی، آب کرانه، دریاکنار، شاخابه اصلی (سفیدرود)، کانال دسترسی، پوشش گیاهی، جنگل دست‌کاشت، اراضی کشاورزی، اراضی لخت و اراضی ساخته‌شده طبقه‌بندی گردید. در مطالعه حاضر به‌منظور طبقه‌بندی تصاویر از روش الگوریتم جنگل تصادفی استفاده شد. نقاط نمونه‌برداری شده برای هر سال 1000 نمونه، که از مجموعه نمونه‌برداری شده، 500 نمونه به‌منظور آموزش الگوریتم و 500 نمونه برای ارزیابی طبقه‌بندی مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت پس از پایان مرحله طبقه‌بندی تصاویر، از روش صحت کلی به‌منظور ارزیابی دقت طبقه‌بندی، استفاده شد.
مطابق نتایج، در بین طبقات پوشش/کاربری‌های اراضی موجود در منطقه، بیشترین روند افزایشی مربوط به اراضی ساخته شده در سال 2007 با مساحت 02/588 هکتار (64/16 درصد) در مقایسه با سال 2022 با مساحت 81/773 هکتار (89/21 درصد) می‌باشد. در حالی‌که کمترین روند تغییرات به کانال دسترسی با مساحت 57/17 هکتار (5/0 درصد) در سال 2007 در مقایسه با سال 2022 با مساحت 85/11 هکتار (34/0 درصد) اختصاص یافته است. بهطورکلی نتایج بهدست آمده حاکی از آن است نشان داد که محدوده ساحلی کولاب بندر کیاشهر مورد مطالعه در طی سالهای مورد مطالعه (2022-2007) از روند تغییرات قابل ملاحظهای (روند تغییرات کاهشی/افزایشی) برخوردار بوده است. نتایج پیش‌بینی مدل CA-Marcove نیز نشان داد که در این منطقه، اراضی ساخته شده در بین کاربری‌های اراضی موجود با مساحت 44/788 هکتار (31/22 درصد) در سال 2050 در مقایسه با سال 2022 با مساحت 81/773 هکتار (89/21 درصد) بیشترین روند افزایشی را دارد. در حالی‌که اراضی کشاورزی با مساحت 48/667 هکتار (89/18 درصد) در سال 2050 در مقایسه با سال 2022 با مساحت 92/707 هکتار (04/20 درصد) بیشترین روند کاهشی را خواهد داشت.
در این راستا، لذا تداوم افزایش تغییرات پوشش/کاربری‌های اراضی در کولاب بندر کیاشهر منجر به نابودی و انقراض تنوع زیستی در این منطقه می‌شود. بنابراین، به حداقل رساندن اثرات نامطلوب ناشی از این تغییرات و همچنین کنترل تداوم آن در سالهای آتی، نیازمند برنامه‌ریزی مناسب و مدیریتی یکپارچه در بهرهوری صحیح از منابع طبیعی است. همچنین یافته‌های این مطالعه میتواند به ذینفعان در ایجاد فرصتی برای توسعه راهبردهای مناسب در راستای حفاظت از کولاب بندر کیاشهر و احیای این زیست‌بوم تالابی کمک نماید.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)