نویسندگان
1
گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران
2
گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران
,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
شهر به مثابه یک متن، شبکه پیچیده‌ای از رمزگان‌های فرهنگی است که امکان خوانش را برای شهروندان فراهم میآورد. با چنین توصیفی، این متن، قابلیت بررسی در قالب رویکرد نشانه شناختی را داراست. بررسی‌ها نشان میدهد روندهایی که بعد از دوره مدرنیسم بر شهرها حاکم بوده، لایه‌های متنی آن را دچار تغییر و به دلیل تکیه بر عملکرد و نه ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و محیطی، از متن شهر بافت‌زدایی نموده است. ماحصل چنین رویکردی که تحتتأثیر روندهای مختلفی بوده است، تغییر در نوع نشانه (به عنوان ابزار تحلیل شهر به مثابهی متن) می‌باشد. به عبارتی نشانهها در متن شهر مدرن و سرمایه‌داری نه نشانه فرهنگی و قابل رمزگشایی توسط ناظر، بلکه به نشانههای کارکردی و بعضاً نشانههای نمادین تبدیل شده‌اند، موضوعی که بودریار از آن با عنوان «اقتصاد سیاسی نشانه» نام می‌برد. بدین ترتیب نشانهها به پایین‌ترین سطح کارکردی خود تنزل یافته و در این صورت پایین‌ترین سطح معنا از محیط ادراک و تعلیق و تکثر معنا فراهم میشود. در این میان منظر شهر بهعنوان اولین سطح تماس انسان و شهر، عرصهای است که این تغییرات را می‌توان در آن به خوبی مشاهده و تحلیل نمود؛ بنابراین هدف این مقاله بررسی عوامل مؤثر بر روند بافت‌زدایی از منظر شهری و تبدیل نشانهها در این متن به نشانههای کارکردی است. بدین ترتیب این مقاله پس از بررسی مفاهیم مرتبط با فضای اجتماعی، معنا و رویکرد نشانه‌شناسی و تدوین چارچوب مفهومی پژوهش، به بررسی منظر شهر در مقیاس کلان، به عنوان نمونه موردی می‌پردازد. بدین منظور نمونههایی از ساخت‌وسازهای انجام شده در شهر کرج که از منظر کلان آن بافت‌زدایی کرده اند، بررسی و از منظر رویکرد نشانه شناختی و اقتصاد سیاسی نشانه نقد و تحلیل می‌شوند. نتایج نشان میدهد تکیه بر ابعاد کارکردی و نمادین و وجوه اقتصادی یا سیاسی، زمینه ی ظهور عناصر کالبدی را در منظر شهر فراهم آورده است که بدون هیچ هم‌آوایی با سایر لایه‌های متنی در منظر شهر، خوانش آن را با معضلاتی روبه‌رو کرده است.
- -اکو، ا.، 1387. نشانه‌شناسی، ترجمه‌ی پیروز ایزدی، چاپ اول، تهران: نشر ثالث، 128 ص.
- -بحرینی، س.ح.، بلوکی، ب. و تقابن، س.، 1388. تحلیل مبانی نظری طراحی شهری معاصر، جلد اول: اواخر قرن نوزدهم تا دهه هفتم قرن بیستم میلادی، انتشارات دانشگاه تهران، 389 ص.
- -برگر، آ.، 1385. نقد فرهنگی، ترجمه حمیرا مشیرزاده، نشر باز، تهران، 200 ص.
- -بهزادفر، م.، 1387. واژه‌نامه‌ی مفاهیم طراحی شهری، طرح تحقیقاتی انجام شده در مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، تهران، 807 ص.
- -مهندسان مشاور پژوهش و عمران.،1382راهبرد بیست ساله توسعه شهر کرج (1384-1404).
- -چندلر، د.، 1386. مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه‌ی مهدی پارسا، شرکت انتشارات سوره‌ی مهر، تهران، 250 ص.
- -رضازاده، ر.، 1384. کاربرد علوم محیطی در فرآیند مطالعاتی طراحی شهری، نشریه هنرهای زیبا، شماره 24، صص 37-44.
- -سجودی، ف.، 1387. نشانه‌شناسی کاربردی (ویرایش دوم)، نشر علم، چاپ اول، تهران، 293 ص.
- -سجودی، ف.، 1388. کدام نشانه؟ کدام نشانه‌شناسی؟، در نشانه‌شناسی: نظریه و عمل. چاپ اول، تهران: نشر علم، 288 ص.
- -فیضی، م.، 1389. منظر شهری، بررسی تطبیقی سه مفهوم در شهر، مجله‌ی تخصصی منظر، سال دوم، شماره 9، صص 36-37.
- -کالکوهن، آ.، 1383. تاریخی‌گری و محدودیت‌های نشانه‌شناسی، ترجمه فرزان سجودی، خیال شماره 10، فصلنامه فرهنگستان هنر، تهران، صص 125-137.
- -کالن، گ.، 1382. گزیده منظر شهری، ترجمه‌ی منوچهر طبیبیان، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 206 ص.
- -گلکار، ک.، 1387. محیط بصری شهر: سیر تحول از رویکردی تزئینی تا رویکردی پایدار، علوم محیطی، سال 5، شماره 4، صص 95-114.
- -لنگ، ج.، 1381. آفرینش نظریه معماری: نقش عوامل رفتاری در طراحی محیط، ترجمه علیرضا عینی فر، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 302 ص.
- -محمودی، ا.س.، 1385. منظر شهری، مروری بر چند نظریه، فصلنامه‌ی آبادی، سال شانزدهم، شماره‌ی 53، صص 54-61.
- -مدنی پور، ع.، 1379. طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرایندهای اجتماعی و مکانی، ترجمه‌ی فرهاد مرتضایی، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، 330 ص.
- -مزینی، م.، 1377. مطالعه کالبد شهر تهران از منظر بصری و زیبایی‌شناسی، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، 62 ص.
- -منصوری، س.ا.، 1383. نقدی بر بیانیه‌ی همایش سیما و منظر شهری: تجارب جهانی و چشم‌انداز آینده، فصلنامه‌ی باغ نظر، سال اول، شماره دوم، صص 54-62.
- -منصوری، س.ا.، 1387. جزوه‌ی درسی دوره‌ی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه تهران.
- -منصوری، س.ا.، 1389. چیستی منظر، مجله تخصصی منظر، سال دوم، شماره نهم، صص 30-33.
- -مهندسان مشاور پژوهش و عمران، 1363. طرح توسعه و عمران و حوزه نفوذ و تفصیلی شهر کرج، وزارت مسکن و شهرسازی، اداره کل مسکن و شهرسازی استان تهران.
- -مهندسان مشاور معمار و شهرساز باوند، 1387. بازنگری طرح تفصیلی شهر کرج: تدوین الگوی ساختاری توسعه و تهیه طرح تفصیلی، سازمان مسکن و شهرسازی استان تهران، شهرداری کرج.
-
- -Chandler, D., 2007. Semiotics: the basics, Routledge.
- -Golkar, K., 2003. Urban design from birth through maturity, Journal of Soffeh, v. 36, p. 8-23 [in Persian].
- -Jencks, C., Jencks, C., Jencks, C. and Jencks, C., 1977. The language of post-modern architecture (v. 102), New York: Rizzoli.
- -Lefebvre, H., 1991. The production of space (v. 142), Blackwell: Oxford.
- -Taylor, N., 1999. The elements of townscape and the art of urban design, Journal of Urban Design, v. 4(2), p. 195-209.
)