برنامه راهبردی مخاطرات محیطی در روستاهای جنوب شرقی دریاچه ارومیه (مطالعه موردی: روستاهای بناجوی غربی شهرستان بناب)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران

2 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

4 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

افزایش جمعیت و فعالیت‌های آن از یک سو، گسترش شهرهای بزرگ، تغییرات اقلیمی از سوی دیگر باعث خشک شدن دائمی یا فصلی دریاچه‌ها و تالاب‌ها شده و در نتیجه سبب تجمع کانی‌های تبخیری به‌ویژه نمک در این دریاچه‌ها شده است که این امر اثرات زیست‌محیطی گسترده‌ای روی شهرها و روستا و مناطق کشاورزی خواهد گذاشت و تحلیل و کاهش آسیب‌پذیری روستاها و شهرها در برابر مخاطرات طبیعی به حوزه مهم و گسترده‌ای در سپهر برنامه‌ریزی و مدیریت مخاطرات تبدیل شده است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش جمع­ آوری داده­ ها و ماهیت از نوع توصیفی - تحلیلی محسوب می ­گردد. در این پژوهش، با بهره ­گیری از تکنیک سوات (SWOT) اقدام به شناسایی عوامل داخلی و عوامل خارجی گردید و سپس با استفاده از مدل AHP در قالب طیف لیکرت به رتبه­بندی عوامل داخلی و خارجی جهت اولویت­بندی و اتخاذ بهترین راهبرد و استراتژی در قالب راهکارهای SO,WO,ST,WT پرداخته شد. نتیجه نهایی از ارزیابی و سنجش عوامل داخلی و خارجی منعکس کننده این مطلب است که نقاط قوت (با مجموع ارزش نهایی 483/0) و فرصت­های فراروی منطقه (با مجموع ارزش نهایی 179/0) و نقاط ضعف (با مجموع ارزش نهایی 23/0) و تهدید­های پیرامون آن (با مجموع ارزش نهایی 107/0) می ­باشد. نتایج این پژوهش نشان داد که استراتژی غالب و راهبردی از نوع تدافعی است و دارای برتری نسبی نسبت به سایر استراتژی­ های چهارگانه می ­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Strategic plan for environmental risks in villages located in the southeast of Lake Urmia (case study: villages located in the west benajoy of bonab city)

چکیده [English]

The growth of population and its activities, as well as the development of big cities and the change in climate, have resulted in permanent or seasonal dryness of lakes and wetlands, thereby accumulation of evaporite minerals, especially salt in these lakes. This will have extensive environmental impact on cities, villages and agricultural areas. So, analyzing how to reduce vulnerability of villages and cities
against natural risks has become a critical and extensive issue in the field of planning and risk management. The present study, as a strategic plan for environmental risks in villages located in the southeast of Lake Urmia, with a descriptive analytic purpose, has applied an analytical approach to this issue. In this research, we identified the internal and external factors using SWOT. Then we applied AHP, on a Likert scale, to rank the internal and external factors, in order to choose the best strategy analyzing SO, WO, ST, and WT. The final result of assessing the internal and external factors determines the strengths of the region (with a total final value of 0.483), the opportunities facing the region (with a total final value of 0.179), the weaknesses (with a total final value of 0.23), and the threats around the region (with a total final value of 0.107). Considering the internal and external factors, a defensive strategy would be the best strategy, and it would have a relative advantage compared to other strategies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • strategic plan
  • natural risk
  • AHP
  • Benajoy villages
  1. - افراخته، ح. و یوسفی، ع.، 1383. مخاطرات محیطی در نواحی شهری، مطالعه موردی: رباط کریم، جغرافیا، دوره 3، ص 147-161.
  2. - اوزی، ر. و ظاهری، م.، 1390. جغرافیای مخاطرات (مخاطرات انسانی و طبیعی)، انتشارات دانشگاه تهران، ص 1.
  3. - ایلدرمی، ع.ر. و میرسنجری، م.م.، 1389. بررسی و ممیزی مخاطرات محیطی دامنه‌های مشرف به شهر همدان، فصلنامه پژوهش‌های محیط زیست، دوره 1، شماره 2، ص 67- 77.
  4. - براون، ل.، 1381. اقتصاد زیست محیطی، ترجمه حمید طراوتی، تهران، انتشارات هوای تازه.
  5. - بلادپس، ع.، 1390. تحلیلی در مخاطرات محیطی و ژئومورفولوژیکی سکونتگاه‌های روستایی شمال منطقه مرند(دشت هالامو)، فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، سال یازدهم، شماره 36، ص 1-23.
  6. - پورطاهری، م.، سجاسی قیداری، ح. و صادقلو، ط.، 1390. ارزیابی تطبیقی روش‌های رتبه‌بندی مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی (مطالعه موردی استان زنجان)، مجله پژوهش‌های روستایی، شماره 3، ص31-54.
  7. - ثروتی، م.ر.، آزاد، ف. و منصوری، ر.، 1393. مخاطرات محیطی، مجله سپهر، دوره بیست سوم، شماره نود، ص 94-105.
  8. - جوادی پیربازاری، س.، محمدی، ک. و خدادی، ا.، 1387. ارزیابی زیست محیطی سد گتوند علیا با استفاده از سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی و منطق فازی، چهارمین گنگره ملی مهندسی عمران، دانشگاه تهران.
  9. - خمر، غ.ع. و رخشانی، ا.، 1394. نقش راهکارهایی مدیریت بحران در جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله مطالعه موردی: شهر خرم آباد، جغرافیا و توسعه، شماره 41، ص 147-160.
  10. - خورشیددوست، ع.م.، رضایی مقدم، م.ح.، احمدی، م. و خالقی، س.، 1390. نقش فرایندهای ژئومورفیک رودخانه‌ای در ایجاد مخاطرات محیطی شهر سنقر در استان کرمانشاه، فصلنامه‌ فضای جغرافیایی سال 11، شماره 35، ص 209-234.
  11. - خیام، م.، 1371. اهمیت مطالعات سازندهای سطحی در پژوهش‌های ژئومرفولوژی و پژوهش‌های عمرانی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره 3.
  12. - رنجبر، م. و بیات، س.، 1389. بررسی مخاطرات طبیعی شهرستان خمین با تاکید بر زلزله و مدیریت بحران، فصلنامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، سال 2، شماره 4، ص 37-49.
  13. - سبحانی، ن.، اکبری، م.، بیرانوندزاده، م. و درویشی، ه. 1396. کاربرد شیوه تحلیل پوششی داده‌ها در تحلیل پایداری سکونتگاه‌های روستایی: مطالعه موردی روستاهای شهرستان بناب، فصلنامه روستا و توسعه، سال 20، شماره 2، ص 93-121.
  14. - شریفیان بارفروش، س.ش. و مفیدی شمیرانی، س.م.، 1393. معیارهای شاکله بوم شهر از دیدگاه نظریه پردازان، شماره 31، سال 11، ص 99-108.
  15. - شریفیان ثانی، م.، 1380. مشارکت شهروندان، حکمرانی شهری و مدیریت شهری، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 8، انتشارات سازمان شهرداری‌ها.
  16. - صالحی فرد، م. و علیزاده، س.د.، 1387. تحلیلی بر ابعاد اجتماعی روانشناختی فضاهای سبز در شهرها با رویکرد مدیریت شهری، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 21.
  17. - صرافی، م.، توکلی نیا، ج. و محمدیان مصمم، ح.، 1393. اندیشه‌های نو در برنامه‌ریزی شهری، شورای شهر، تهران.
  18. - صفاری، ا.، موسی وند، ج. و افتخاری، س.م.، 1390. تحلیل توسعه کاربری‌های شهری در مناطق لغزشی با استفاده از تلفیق مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره مطالعه موردی: حوضه رود-دره فرحزاد، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 19، شماره 22، ص 85-107.
  19. - عابدی، ق.، 1388. چالش‌های اساسی مدیریت بحران در ایران و جهان، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیر مترقبه طبیعی.
  20. - عباس نژاد، ح.، 1389. مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی،http://isna.ir/ISNA/ News view. Aspx? ID= News-1523131.
  21. - عسکریزاده، س.م.، محمدنیاقرائی، س.، و ظهور، م.، 1389. برنامه‌ریزی مدیریت بلایا و مخاطرات محیطی در راستای توسعه پایدار، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافی‌دانان جهان اسلام، ایران-زاهدان.
  22. - فیروزی، م.، 1384. حق بر محیط زیست، انتشارات جهاد دانشگاهی، 32 ص.
  23. - قدیری، م.، 1385. آسیب پذیری نسبت به بحران؛ مسئله‌ای از جامعه یا برای جامعه؛ مطالعه موردی کلان شهر تهران، در دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامعه بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی، تهران، 24و25 بهمن.
  24. - قدیری، م.، 1386الف. کاهش آسیب پذیری در برابر زلزله؛ ضرورت نگرش همه جانبه در برنامه‌های توسعه پنج ساله ایران، در سومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی، تهران، 29و30 بهمن.
  25. - قدیری، م.، 1386ب. مدیریت آسیب پذیری برای کاهش بحران زلزله، در پنچمین کنفرانس بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تهران، 23-27 اردیبهشت.
  26. - قدیری، م.، 1387. رابطه ساخت اجتماعی شهرها و میزان آسیب‌پذیری در برابر زلزله، مطالعه موردی: محلات کلان شهر تهران، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
  27. -قهرووی تالی، م.، میرزاخانی، ب. و عسگری، آ.، 1391. پدیده کویرزایی در تالاب‌های ایران (مطالعه موردی: تالاب میقان)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره چهارم، ص 97-111.
  28. - مشارزاده مهرابی، ز.، صبری، س. و صبری، س.، 1378. مقایسه تطبیقی نظریات در مورد پارک‌های اداری و توسعه پایدار شهری، شماره 5، سال سوم، نشریه هویت شهری، تهران.
  29. - کاظمی، م. و محمدی، م.، 1380. توسعه پایدار شهری، شماره 62، ص 94-113.
  30. - نوابخش، م. و ارجمند سیاه پوش، ا.، 1388. مبانی توسعه پایدار شهری، انتشارات جامعه شناسان، تهران.
  31. - نوری، غ.ر. و آقائی، و.، 1391. ارزیابی خطرات زیست محیطی مناطق حاشیه دریاچه ارومیه ناشی از نوسانات مرز پیرامونی طی سال‌های 1985 تا 2010، مجله مخاطرات محیطی، سال اول، ص 79-94.
  32.  
  33.  
  34.  
  35. -Covello, V.T. and Mumpower, J., 1985 Risk analysis and risk management; an historical perspective, Risk Analysis, v. 5, p. 103-120.
  36. -Gaednia, B., Mirbakhsh, M. and Haghshenas, A., 2009. Methods of laboratory analysis of water, soil, air, Translation, Author: P.K. utpa, The Green Wave publisher.
  37. -Joss, S., 2011. Ecocities-A Global Survey, Westminster: University of Westminster
  38. -Maghsoudi, M., 2006. Assessment of effective factors on evolution of sand landforms (case study: sand landforms of Sirjan playa), Geography research Quarterly, v. 56, p. 149-160.
  39. -Regiser, R., 1994. Ecocities: Rebuilding civilization. Berkeley, CA: North Atlantic Books.
  40. -Sirjacobs, D., Gregoire, M., delhez, E. and Nihoul, J.C.J., 2004. Influence of the Aral Sea negative water balance on its seasonal circulation patte.