چکیده
چکیده مبسوط
پیشینه و هدف: برنامه ریزی کاربری اراضی به عنوان قلب فرآیند برنامه ریزی شهری در توسعه پایدار نقش اساسی دارد، به گونه ای که در شهرسازی امروز جهان، برنامه ریزی کاربری از محورهای اساسی شهرسازی و یکی از اهرم های توسعه پایدار شهری به شمار می رود. در چند دهه گذشته، شهر کاشان، با رشد و توسعه شهری و شهرک های صنعتی متعددی مواجه بوده است که این مسئله، موجب تغییرات وسیعی در اراضی شهری کاشان و نواحی پیرامون شده است. در این پژوهش روند تغییرات کاربری اراضی کاشان در چند دهه گذشته مورد بررسی قرار گرفته است. هدف این پژوهش ارزیابی کمّی کاربری اراضی شهر کاشان در راستای تحقق توسعه پایدار می باشد.
مواد و روش ها: روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی، روش جمع آوری داده و اطلاعات روش اسنادی و میدانی است. در این مطالعه، بهمنظور تحلیل توسعه شهری و تغییرات کاربری زمین در طی دورههای مختلف از سنجش از دور و تصاویر ماهوارهای لندست، سنجنده TM سال 1370، لندست سنجنده +ETM سال 1390، لندست 8 سال 1400 استفاده شده است. نخست، در مرحله پیشپردازش تصحیحات اتمسفری و رادیومتریک بر روی تصاویر اعمال شد. در این پژوهش برای طبقه بندی از روش طبقه بندی نظارت شده استفاده میکنیم. در این طبقه بندی از یکسری نمونه های تعلیمی برای طبقه بندی استفاده کرده ایم. سه طبقه کاربری اراضی شامل، اراضی انسان ساخت، اراضی بایر و پوشش گیاهی می باشد. سپس با استفاده از روش ماشین بردار نقشه کاربری زمین برای این سه دوره تهیه و مقایسه شد. برای ارزیابی دقت و صحت نقشه بندیهای طبقه شده، ماتریس خطا تشکیل شد و براساس آن دقت کلی و ضریب کاپا محاسبه شد. پردازش و تحلیل تصاویر ماهوارهای در محیط نرمافزار ENVI 5.3 انجام شد و از نرمافزارهای Google Earth، IDRISI و ArcGIS10.8 بهمنظور تجزیهوتحلیل اطلاعات استفاده شده است. برای تحلیل تغییرات از تابع Crosstab در محیط نرمافزارIdrisi Selva استفاده شده است.
یافتهها و بحث: تغییرات کاربری ها و افزایش فشار ناشی از توسعه کالبدی شهر بر عرصه های طبیعی منجر به تخریب اکوسیستم های منطقه کاشان در طول ۳0 سال شده است. این تغییر کاربری اراضی بیشترین تخریب و فشار را به اکوسیستم زمین های زراعی و باغات و زمین های بایر وارد کرده است. نتایج مقایسه نقشههای کاربری اراضی در دورههای مطالعاتی نشاندهنده تغییر سطح همه کاربریها است. بهطوری که کاربریهای انسانساخت طی دوره 30 ساله پژوهش به روند رو به رشد خود ادامه داده و در مقابل از مساحت زمین بایر و زمین دارای پوشش گیاهی کاسته شده است. چنین تغییراتی موجب شد میزان مساحت این کاربری از 2562 هکتار در سال 1370 به مساحت 4689 هکتار در سال 1400 رسیده و رشدی نزدیک به 18 درصد را شاهد بوده است. در مقابل وسعت زمین دارای پوشش گیاهی از مساحت 3892 هکتار در سال 1370 به مساحت 2733 هکتار در سال 1400 رسیده و حدود 10 درصد از وسعت این زمین کاسته شده است. از دیگر اثرات توسعه، روند کاهشی مساحت زمینهای بایر در محدوده مطالعه، از مساحت 5722 هکتار در سال 1370 به مساحت 4754 هکتار در سال 1400کاهش یافته است.
نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان میدهد که مساحت زمین انسانساخت، از 2562 هکتار در سال1370 به 3419 هکتار در سال 1390 و 4689 هکتار در سال 1400 افزایش یافته است که این میزان توسعه شهری به ضرر کاربریهای دیگر به خصوص زمین بایر و زمین دارای پوشش گیاهی بوده است، بهطوری که مساحت زمین دارای پوشش گیاهی از 3892 هکتار در سال 1370 به2733 هکتار در سال 1400 کاهش پیدا کرده است. یکی از مهمترین پیامدهای منفی چنین تغییرات وسیعی در الگوی کاربری زمین، کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیکی و برهم خوردن تعادل زیست محیطی و توسعه پایدار در پیرامون شهر می باشد.
کلیدواژهها
موضوعات
پیشبینی گسترش شهر مشهد با استفاده از تصاویر
ماهوارهای چند زمانه و زنجیره مارکوف )طی سالهای
1379-1404 (، جغرافیا و مخاطرات محیطی، 30 ، 149 -
166 .
https://dx.doi.org/10.22067/geo.v0i0.78082
- امیرانتخابی، ش.، جوان، ف. و حسنی مقدم، ح.، 1396 .
آشکارسازی تغییرات کاربری زمین و عوامل مؤثر بر آن با
استفاده از شبکه عصبی مصنوعی)مورد مطالعه: شهرستان
تالش(، مجله کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش
از دور در برنامهریزی، 8 ( 3 ،) 11-1 .
http://gisrs.semnaniau.ac.ir/article_537510.html
- پورمحمدی، م.، موذنی، م. و هادیلی، ب.، 1397 . ارزیابی و
تحلیل توسعه کالبدی و تغییرات کاربری زمین شهر پارس
آبادمغان با استفاده از دادههای سنجش ازدور، فصلنامه علمی
پژوهشی مطالعات برنامهریزی - سکونتگاههای انسانی، 31
( 3 ( )پیاپی 24 ،) 37-51 .
http://jshsp.iaurasht.ac.ir/article_540503.html
- تراهی، ع.، حسنی مقدم، ح. و عدلی عتیق، ر.، 1396 .
ارزیابی عملکرد الگوریتم ماشین بردار پشتیبان در تهیه نقشه
کاربری زمین)مطالعه موردی: مشگین شهر(، دومین
کنفرانس ملی مهندسی فناوری اطلاعات مکانی، دانشگاه
صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.
https://civilica.com/doc/895050/
- حاجی زاده وادقانی، ب.، بالیست، ج. و کریمی، س.، 1397 .
مکانیابی توسعهی شهری با منطق فازی و ترکیب خطی
وزنی و تکنیک تصمیمگیری فرایند تحلیل شبکهای مطالعهی
موردی: شهرستان کاشان، فصلنامه علمی - پژوهشی
اطلاعات جغرافیایی، 27 ( 105 ،) 232-219 .
http://www.sepehr.org/article_31496.html
- حیدری، م.، دلخواه، ع.، جعفرزاده، م. و قندی، ا.، 1395 .
تغییرات طراز آب زیرزمینی دشت کاشان طی چهار دهه
اخیر، اولین همایش ملی عرضه و تقاضای آب شرب و
بهداشت، چالشها و راهکارها.
https://civilica.com/doc/614410
- حیدریان، پ.، رنگزن، ک.، ملکی، س. و تقی زاده، ا.، 1392 .
پایش تغییرات کاربری زمین با استفاده ازروش مقایسه پس
از طبقهبندی تصاویر ماهواره لندست)مطالعه موردی: زمین
شهر تهران(، مجله سنجش از دورو سامانه اطلاعات
جغرافیایی در منابع طبیعی، دوره 4 .
http://girs.iaubushehr.ac.ir/article_516552.html
- خمر، غ. و نمازی، ع.، 1396 . پیشبینی و شبیهسازی الگوی
توسعه فضایی - کالبدی شهر چابهار در چشمانداز سال
1420 با بهرهگیری از الگوی سلولهای خودکار و RS ،
فصلنامه علمی - پژوهشی برنامهریزی فضایی)جغرافیا(،
7 ( 2 (، )پیاپی 25 .)
https://dx.doi.org/10.22108/sppl.2017.81480.0
- رستمی، ذ.، فتحی زاد، ح. و ملکی، م.، 1392 . مقایسه
میزان کارآیی دو روش ماشین بردار پشتیبان و حداکثر
احتمال در تهیه نقشه کاربری زمین با استفاده از تکنیک
سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیای )منطقه مورد
مطالعه: شهرستان ایلام(، همایش ملی ژئوماتیک.
https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=89554
- رسولی، ع. و محمود زاده، ح.، 1389 . مبانی سنجش از دور
دانش پایه، تبریز: علمیران، چاپ اول، 192 .
- رمضانی، ن. و جعفری، ر.، 1393 . آشکارسازی تغییرات
کاربری پوشش زمین در افق 1404 با استفاده از مدل زنجیره
مارکوف )مطالعه موردی: اسفراین(، فصلنامه تحقیقات
جغرافیایی: 4 ( 29 ،) 96-83 . http://georesearch.ir/article-1-325-fa.html
- سادات حسینی جنبذی، ف. و سبحانی، ن.، 1394 . ارزیابی
کاربری زمین شهری با رویکرد توسعه پایدار)مورد مطالعه:
شهر سبزوار(، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری،
7 ( 24 ،) 110-100 .
https://journals.srbiau.ac.ir/article_9402.html
- شاطریان، م.، موسوی، س. و مومن بیک، ز.، 1398 . کاربرد
دادهای سنجش از دور در آشکارسازی تغییرات کاربری زمین
شهری مطالعه موردی شهر کرد، فصلنامه علمی - پژوهشی
اطلاعات جغرافیایی، 28 ( 111 .)
http://www.sepehr.org/article_37522.html
- شنائی هویزه، س. و زارعی، و.، 1395 . بررسی تغییرات
کاربری زمین طی دو دهه دوره زمانی)مطالعه موردی: حوزه
آبخیز ابوالعباس(، پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، 7 ( 4 ) 1 .
http://jwmr.sanru.ac.ir/article-1-774-fa.html
- عبداللهی، ع.، خبازی، م. و درانی زاده، ز.، 1399 . مدلسازی
تغییرات کاربری زمین با استفاده از شبکه عصبی
پرسپترون)مطالعه ی موردی: شهر لاهیجان(، برنامهریزی و
آمایش فضا، 24 ( 1 .)
http://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-35084-fa.html
- فاطمی، س. و رضایی، ی.، 1391 . مبانی سنجش از دور،
تهران: انتشارات آزاده، چاپ 4 .
- فروغی، ا. و دشتی، س.، 1399 . آشکارسازی تغییرات
کاربری زمین با استفاده از تصاویر ماهوارهای )مطالعه موردی:
( 3 (، پیاپی 19 ، 101 - 114 .
https://psp.journals.pnu.ac.ir/article_7255.html
- کریمی فیروزجانی، م.، کیاورز، م. و کلانتری، م.، 1397 .
پایش و پیشبینی تغییرات کاربری زمین و گسترش کالبدی
شهر بابل در دوره زمانی 1419 - 1364 با استفاده از تصاویر
چند زمانه لندست، نشریه علمی – پژوهشی برنامهریزی
توسعه کالبدی: 3 ( 7 ،) 52-32 .
https://dx.doi.org/10.30473/psp.2018.5257
- کریمیان، ک. ، ا مینی، ع.، باقری بداغ آبادی، م. و قیومی
محمدی، ح.، 1399 . پایش تغییرات کاربری اراضی با استفاده
از تصاویر ماهوارهای لندست )مطالعه موردی: دشت خان
میرزا(، پژوهشهای جغرافیای انسانی: 52 ( 2 ،) 436 - 419 .
https://dx.doi.org/10.22059/jhgr.2018.258473.1007708
- کمالی فرد، ا.، بهروز، ا. و سلطانپور، ع.، 1398 . پایش
تغییرات کاربری زمین در شهر شهمیرزاد با استفاده از داده-
های سنجش از دور و سیستم اطلاعات مکانی، مجله کاربرد
سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامهریزی:
10 ( 3 ،) 52-30 .
http://gisrs.semnaniau.ac.ir/article_669085.html
- محمودی، ب.، دانه کار، ا. و فقهی، ج.، 1394 . تغییرات
پوشش زمین و شدت استفاده از زمین در پهنههای
توپوگرافیک استان مازندران، مجله علوم و مهندسی محیط
زیست، 2 ( 2 .)
https://www.jesb.ir/article_13738.html
- محمودی، س.، حلی ساز، ا.، محمدی کنگرانی، ح. و غلامی،
ح.، 1399 . پیشبینی تغییرات کاربری زمین دشت سیرجان
با استفاده از زنجیره مارکوف-سلولار، پژوهشهای
ژئومورفولوژی کمّی، 9 ( 1 ،) 116-102 .
http://www.geomorphologyjournal.ir/article_109537.html
- محمودیان، م.، زیاری، ی. و سرور، ر.، 1398 . تغییرات
کالبدی– فضایی با استفاده از تصاویر ماهوارهای و به
کارگیری روش ترکیبی زنجیرههای مارکوف و سلولهای
خودکار )مطالعه موردی: شهر کرمانشاه(، جغرافیا )فصلنامه
علمی پژوهشی و بینالمللی انجمن جغرافیایی ایران(، 7 ( 6 .)
http://mag.iga.ir/article_246265.html
- وارثه، ع.، محمدزاده، ع. و جانعلی پور، م.، 1396 . ارائه
روشی جهت شناسایی تغییرات شهری با استفاده از شاخص-
های تغییرات طیفی مکانی و دادههای سنجش از دوری،
نشریه علمی- پژوهشی علوم و فنون نقشهبرداری، 6 ( 4 .)
http://jgst.issge.ir/article-1-574-fa.ht