• ثبت نام
  • ورود به سامانه
  • English

توسعه پایدار محیط جغرافیایی

  1. صفحه اصلی
  2. تحلیل فضایی نابرابری اجتماعی - اقتصادی در مناطق شهری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

تحلیل فضایی نابرابری اجتماعی - اقتصادی در مناطق شهری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)

    نویسندگان

    • شهریور روستایی 1
    • فاطمه بابائی 2

    1 دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، ایران

    2 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم محیطی و برنامه ریزی، دانشگاه تبریز، شهر تبریز، کشور ایران.

,

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

10.52547/sdge.4.6.64
  • مشخصات مقاله
  • مراجع
  • دریافت فایل
  • ارجاع به این مقاله
  • آمار
  • هم رسانی

چکیده

چکیده مبسوط
پیشینه و هدف: یکی از مهم­ترین نابرابری­ ها، نابرابری فضایی و بیانگر وضعیتی است که در واحدهای فضایی و مناطق جغرافیایی از نظر برخورداری از شاخص ­های توسعه در سطوح مختلفی قرار می­ گیرند. بحران­های جوامع بشری عمدتا ریشه در نابرابری­ های اجتماعی و اقتصادی دارد. توجه به نابرابری فضایی و شناسایی عوامل موثر در ایجاد آن به عنوان یکی از پایه­ های برنامه­ ریزی منطقه ­ای جهت ایجاد تعادل در مناطق و کاهش نابرابری میان آنها در اولویت سیاست ­های بسیاری از کشورها قرار گرفته است. کلانشهر تبریز مانند اغلب شهرهای بزرگ کشور، بستر نابرابری­های فضایی در ابعاد شاخص ­های اجتماعی و اقتصادی و ... قرار دارد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر این نابرابری­های فضایی، با استفاده از شاخص ­های اجتماعی و اقتصادی در سطح کلانشهر تبریز برای سال­های 1375، 1385، 1395 انجام شده است.
مواد و روش ها: روش تحقیق از حیث گردآوری داده ­ها، توصیفی– تحلیلی– تطبیقی و به لحاظ هدف کاربردی است. مطالعه به صورت اسنادی و میدانی انجام شده است. منبع استناد شاخص ­ها و کمیت­ ها، داده و اطلاعات بلوک های آماری سرشماری­ های رسمی کلانشهر تبریز در سال­های 1375، 1385 و 1395 بوده و نقشه­ های GIS از مرکز آمار ایران گرفته شده ­اند. جامعه آماری تحقیق، همه بلوک­ های آماری برای این سال­هاست که پس از بررسی­ های نظری، 26 شاخص اجتماعی و اقتصادی تهیه شده است، که برای بررسی وضعیت نابرابری همچنین شناخت الگوی فضایی گسترش نابرابری از مدل­های آمار فضایی، تحلیل لکه­های داغ در نرم افزار Arc GIS استفاده شده است؛ شاخص سازی در نرم ­افزار Excel صورت گرفته و اطلاعات برای تحلیل و ترسیم نقشه به Arc GIS فراخوانی شده است. همچنین برای تجزیه و تحلیل و مشخص کردن نوع الگوی پراکنش و یا توزیع نابرابری در سطح بلوک­های کلانشهر تبریز در سه دوره متوالی 75، 85 و 95 از مدل خود همبستگی فضایی موران استفاده شده و نتایج در دو نوع خروجی عددی و گرافیکی به نمایش درآمده است.
یافته­ ها و بحث: در مقاله حاضر ابتدا تحلیل لکه ­های داغ به صورت جداگانه برای هریک از زیرشاخص ­های اجتماعی و اقتصادی در محیط GIS  انجام گرفته است. سپس، لایه ­های بدست آمده از این شاخص ­ها با هم تلفیق شده که بر روی این داده ­های تلفیقی، تحلیل لکه­ های داغ انجام گرفته است. تحلیل نقاط سرد و داغ برای دوره ­های آماری سال­های 75، 85 و 95 انجام گرفته است.  با توجه به نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل­ ها، تعداد و درصد بلوک­ ها با برخورداری در سه سطح (کم، متوسط و زیاد) مشخص شده است. نتایج حاکی از آن است که در سال 1375 بلوک­هایی که دارای شاخص های تلفیقی (اجتماعی و اقتصادی) محروم هستند به­ طور میانگین 3566 بلوک از مجموع 9777 بلوک شهری را به خود اختصاص داده  که معادل 36 درصد است. بلوک­ های دارای شاخص ­های متوسط با 19 درصد و بلوک­ هایی با شاخص ­های برخوردار معادل 49 درصد که بیشترین تعداد بلوک را در سطح شهر به خود اختصاص داده ­اند. در آخرین دوره آماری، سال 95، با توجه به نتایج به دست آمده از تحلیل­ ها، بلوک­ های کم برخوردار 35 درصد که در حواشی شهر تمرکز دارند و مربوط به روستاهای ادغام شده در شهر و حاشیه نشین ها می ­باشند. بلوک­ های متوسط برخوردار با 15 درصد که هم در مرکز و هم در حاشیه شهر تمرکز دارند و همچنین بلوک­ هایی با برخورداری زیاد با 51 درصد از مجموع 11963 بلوک سال 95 و شامل تعداد بیشترین بلوک­ ها هستند و همانطور که انتظار می­رفت در مرکز شهر و مناطق شرقی شهر استقرار یافته ­اند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده­ها در هر سه دوره آماری نشان داد که الگوی پراکنش نابرابری فضایی در کلانشهر تبریز از مدل خوشه­ای تبعیت می­ کند. خوشه­ های محروم در حاشیه­ ها و خوشه ­های متوسط در پیرامون و مرکز شهر قرار گرفته­اند. خوشه­ های برخوردار به مرکز و تا حدودی به سمت شرق تبریز گرایش شدیدتری دارند که این وضعیت حاکی از وجود فاصله طبقاتی و تفاوت در برخورداری از شاخص ­های مورد بررسی در سال ­های 1375- 1385 و 1395 است.
نتیجه­ گیری: مقایسه و تحلیل شاخص­های توسعه در سطح شهر نشان دهنده آن است که در توزیع جغرافیایی منابع توسعه همگونی و عدالت توزیعی وجود ندارد. بخش­های از مناطق بنابر وضعیت ناحیه ­ای و تصمیمات ارادی دولت­ها در فرآیند توسعه در کانون توسعه سرمایه دارانه و تمرکز بخشی قرار گرفته ­اند و بخش­های دیگر این مناطق بنابر دلایل مختلف از این فرایند به صورت مقطعی کنار گذاشته شده­اند. تجربیات رشد نامتوازن در کلانشهر تبریز حاکی از آن است که دستیابی به توسعه سریع در بلند مدت نه تنها مستلزم توجه همه جانبه به توسعه اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، کشاورزی، زیست محیطی و بهبود وضعیت مناطق محروم می ­باشد بلکه نیازمند به کار بستن ضوابط کارآیی اقتصادی- اجتماعی است و باید حداقل هدف­ های مربوط به درآمد مناطق توسعه یافته و توسعه نیافته و تعادل بین منطقه­ای برای پیشبرد اهداف توسعه پایدار نیز تعیین شود.

کلیدواژه‌ها

  • تحلیل فضایی
  • شاخص‌های اجتماعی
  • شاخص‌های اقتصادی
  • شهر تبریز
  • نابرابری‌های نواحی

موضوعات

  • جغرافیا و برنامه ریزی شهری
  • XML
  • اصل مقاله 1.25 M
  • RIS
  • EndNote
  • Mendeley
  • BibTeX
  • APA
  • MLA
  • HARVARD
  • CHICAGO
  • VANCOUVER
مراجع
  • اصغری زمانی، ا.، 1379 . پژوهش در روند حاشیه-
    نشینی در ایران؛ نمونه موردی: تبریز، پایاننامه
    کارشناسیارشد، دانشگاه تبریز، ایران.
    - بلوکهای آماری شهر تبریز، مرکز آمار کشور، تهران،
    سال 1395 . https://www.amar.org.ir/
    - تبریزی، ج.، قاسمی، ا. و موذن، س.، 1392 . تحلیل عدم
    تعادل فضایی خدمات اقتصادی-اجتماعی شهرستانهای
    استان زنجان، پژوهش و برنامهریزی شهری، 13 ( 4 .) 34-19 . http://ensani.ir/fa/article/
    - چلپی، م.، 1386 . جامعهشناسی نظم )تشریح و تحلیل
    نظری نظم اجتماعی(، انتشارات نی، چاپ چهارم، تهران،
    364 . https://www.gisoom.com/book
    - حاتمی نژاد، ح.، فرهودی، ر. و محمدپور جابری، م.، 1387 .
    تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربریهای
    خدمات شهری مورد مطالعه: شهر اسفراین، پژوهشهای
    جغرافیای انسانی، 65 ( 4 ،) 85-71 .
    https://www.sid.ir/fa/journal/View
    - خالو باقری، م.، 1391 . رویارویی با نابرابری فضایی ضمن
    به کارگیری برنامهریزی، اقتصاد و مدیریت شهری: 1 ( 1 ،)
    49-67 . https://www.sid.ir/fa/journal/Vie
    - خاکپور، ب. و باواران پور، ع.، 1388 . بررسی و تحلیل
    نابرابری در سطح توسعه یافته مناطق شهر مشهد، مجله
    دانش و توسعه: 27 ( 16 ،) 202-182 .
    https://www.sid.ir/fa/journal/Vi
    - خلیجی، م.، حاجی نژاد، ا. و مهدیخواه، ا.، 1399 . تحلیل
    فضایی عدالت اجتماعی در کلانشهر تبریز با استفاده از تحلیل
    عاملی، نشریه برنامهریزی منطقهای، 37 ( 10 ،) 122-109 .
    https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewP
    - دانشپور، ز.، 1385 . تحلیل نابرابریهای فضایی در محیط
    های پیرا-شهری )کوششی در استفاده ار رهیافت برنامهریزی
    و مدیریت راهبردی تهران( نشریه هنرهای زیبا، 28 ( 1 ،) 5 -
    14 . https://www.sid.ir/fa/journal/ViewP
    - رهنما، م.ر. و لیس، ا.، 1385 . اندازهگیری تغییرات
    دسترسی در مادرشهر سیدنی 1991 - 2001 مجله جغرافیا و
    توسعه: 7 ( 1 ،) 172-155 . https://gdij.usb.ac.ir/article
    - رحمتی، خ.، 1395 . تحلیل نابرابریهای فضایی بر پایه
    شاخصهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در شهرهای میانه
    اندام، پژوهشهای جغرافیایی برنامهریزی شهری، 3 ( 4 ،) 449
    - 471 . http://ensani.ir/fa/article/
    - رحیمی، م.، 1390 . تحلیل الگوی مدیریتی شهر تهران،
    فصلنامه پژوهشهای جغرافیای انسانی، 81 ( 44 ،) 111 -
    126 . http://ensani.ir/fa/article

    - زادولی، ف.، 1393 . بررسی تطبیقی فقر در شهر تبریز در
    بازه زمانی 1375 - 1385 ، پایاننامه کارشناسیارشد در رشته
    جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تبریز، ایران.
    - حکمت نیا، ح. و صفرلویی، م.، 1394 . بررسی و تحلیل
    فضایی نابرابریهای اجتماعی در مناطق شهر اورمیه، پژوهش
    های بومشناسی شهری، 1 ( 5 ،) 70-57 .
    http://ensani.ir/fa/article/
    - ساوج، م. و وارد، ا.، 1380 . جامعهشناسی شهری، ترجمه
    ابوالقاسم پور رضا، انتشارات سمت، 312 .
    https://www.gisoom.com/book/
    - سازمان مدیریت و برنامهریزی استان، سالنامه آماری،
    1375 . https://www.amar.org.ir/
    - سازمان مدیریت و برنامهریزی استان، سالنامه آماری،
    1385 . https://www.amar.org.ir/
    - سازمان مدیریت و برنامهریزی استان، سالنامه آماری،
    1395 . http://irandataportal.syr.edu/
    - ضرابی، ا.، بابانسب، ر.، رحیمی چم خانی، ع.، علیزاده اصل،
    ج. و کهزادی، ا.، 1396 . تحلیل فضایی و اولویتبندی استان-
    های ایران به منظور برنامهریزی و توسعه فناوری اطلاعات و
    ارتباطات، نشریه علمی و پژوهشی جغرافیا و برنامهریزی
    شهری: 59 ( 1 ،) 220-197 . http://ensani.ir/fa/article/
    - علی اکبری، ا. و حسین زاده، ر.، 1399 . بررسی رابطه تراکم
    جمعیت و پایداری اجتماعی، نشریه جغرافیا و برنامهریزی،
    73 ( 1 ،) 235-219 . http://ensani.ir/fa/article/
    - علیزاده یوالاری، ش.، 1399 . سنجش عدالت فضایی
    خدمات عمومی در بین شهرستانهای استان آذربایجان
    غربی، نشریه جغرافیا و برنامهریزی، 71 ( 24 ،) 171-151 .
    http://ensani.ir/fa/article/
    - کلانتری، خ.، 1380 . برنامهریزی و توسعه منطقهای،
    انتشارات خوشبین، تهران، 288 .
    https://www.gisoom.com/book/
    - کامران، ح.، پریزادی، ط. و حسینی امینی، ح.، 1389 .
    سطحبندی خدمات شهری در مناطق کلانشهر تهران،
    پژوهش های بومشناسی شهری: 1 ، 147 - 164 .
    http://ensani.ir/fa/article/
    - کمالی، ع.، 1379 . مقدمهای بر جامعهشناسی نابرابریهای
    اجتماعی، تهران: انتشارات خوشبین، انوار دانش، 343
    https://samta.samt.ac.ir/content/
    - گرپ، ا. ب.، 1994 . نابرابری اجتماعی؛ دیدگاههای نظریه-
    پردازان کلاسیک و معاصر، ترجمه محمد سیاهپوش و غروری
    زاده، انتشارات معاصر، تهران، 240 .
    https://www.gisoom.com/book/
    - مرکز آمار ایران، 1395 . سرشماری عمومی نفوس و مسکن،
    بررسی تطبیقی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی.
    https://www.amar.org.ir/
    - مرکز آمار ایران، 1375 . سرشماری عمومی نفوس و مسکن،
    استان آذربایجان شرقی، شهرستان تبریز.
    https://www.amar.org.ir/
    - مرکز آمار ایران، 1385 . سرشماری عمومی نفوس و مسکن،
    استان آذربایجان شرقی، شهرستان تبریز.
    https://www.amar.org.ir/
    - مرکز آمار ایران 1395 . سرشماری عمومی نفوس و مسکن،
    استان آذربایجان شرقی، شهرستان تبریز.
    https://www.amar.org.ir/
    - موسوی، ی. و صمدی، ع.، 1397 . تحلیل نابرابری اجتماعی
    و اقتصادی در دسترسی و استفاده از فضاهای عمومی شهری
    )نمونه موردی شهر تهران(، فصلنامه مطالعات جامعه
    شناختی شهری، 26 .
    https://www.sid.ir/FileServer/JF/6007013972607.pdf
    - یزدانی، م. و فیروزی مجنده، ا.، 1396 . بررسی توزیع
    فضایی کاربریهای عمومی از منظر عدالت فضایی مطالعه
    موردی؛ شهر اردبیل، نشریه جغرافیا و برنامهریزی، 61 ، 263-283 .
    http://ensani.ir/fa/article

    • Bolay, J.C., Pedrazzini, Y., Rabinovich, A., Catenazzi, A. and Pleyán, C.G., 2005. Urban environment, spatial fragmentation and social segration in Latin America: where does innovation lie? Habitat International: 29(4), 627-654. https://www.researchgate.net/publication/22334
      - Daniere, A.G. and Takahashi, L.M., 1999. Poverty and access: Differences and commonalties across slum communities in Bangkok. Habitat International: 23(2), 271-288. https://doi.org/10.1016/S0197-3975(98)00052-6
      - Feinstein, S., 2011. Spatial Justice and Planning. Justice Spatial/Spatial Justice: 1-13
      https://www.jssj.org/wp-content/uploads/2012/12/JSSJ1-5en1.pdf
      -Harvey, D., 1996. Justice, nature and the geography of difference. Gender, Place and Culture: 4(3), 365- 370. https://www.academia.edu/1511642/Moral_Reflections_David_Harveys_Justice_Nature_and_the_Geography_of_Difference
      -Kim, S., 2008. Spatial inequality and economic development: Theories, facts, and policies. Urbanization and growth: 5, 133-166.
      - Petrakos, G. and Yiannis, S., 2000. Regional Inequalities in Greece, Regional Science, 79(1), 57-74. https://rsaiconnect.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1435-5597.2000.tb00759.
    • https://www.semanticscholar.org/
      - Prasad, A., Gray, C.B., Ross, A. and Kano, M., 2016. Metrics in Urban Health: Current Developmetns and Future Prospects. Annual Review of Public Health, 37, 113-133.
      http://www.jgeoqeshm.ir/&url=http://www.jgeoqeshm.ir/article_83606.html?lang=en
      - Smith, D.M., 1994. Geography and social justice, Oxford Blackwell, 325. https://doi.org/10.1177%2F030913259501900231
      - Soja, E., 2009. The city and spatial justice”. Justice spatiale/Spatial justice: 1(1), 1-5.
      https://www.jssj.org/wp-content/uploads/2012/12/JSSJ1-1en4.pdf
      - Tsou, K.W., Ting Hung, Y. and Lin Changr, Y., 2005. An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, 22(6), 424-435. https://researchoutput.ncku.edu.tw/en/publications/an-accessibility-based-integrated-measure-of-relative-spatial-equ - Waterstone, M., 2010. Geography and social justice: (Ch.), 10, 3-9. DOI:10.4135/9780857021113.n22.https://www.researchgate.net/publication/298694090_Geography_and_social_justice
      -Williams, J., 2013. Toward of Spatial Justice, Paper presented at the Annual Meeting of the Western Political Science Association Los Angeles, CA: 1-24.
      http://www.wpsanet.org/papers/docs/Williams,%20Spatial%20Justice,%20WPSA%202013.pdf
    • تعداد مشاهده مقاله: 550
    • تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 468
توسعه پایدار محیط جغرافیایی
دوره 4، شماره 6
مرداد 1401
صفحه 64-78
فایل ها
  • XML
  • اصل مقاله 1.25 M
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
  • RIS
  • EndNote
  • Mendeley
  • BibTeX
  • APA
  • MLA
  • HARVARD
  • CHICAGO
  • VANCOUVER
آمار
  • تعداد مشاهده مقاله: 550
  • تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 468

APA

روستایی, شهریور و بابائی, فاطمه . (1401). تحلیل فضایی نابرابری اجتماعی - اقتصادی در مناطق شهری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز). توسعه پایدار محیط جغرافیایی, 4(6), 64-78. doi: 10.52547/sdge.4.6.64

MLA

روستایی, شهریور , و بابائی, فاطمه . "تحلیل فضایی نابرابری اجتماعی - اقتصادی در مناطق شهری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)", توسعه پایدار محیط جغرافیایی, 4, 6, 1401, 64-78. doi: 10.52547/sdge.4.6.64

HARVARD

روستایی, شهریور, بابائی, فاطمه. (1401). 'تحلیل فضایی نابرابری اجتماعی - اقتصادی در مناطق شهری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)', توسعه پایدار محیط جغرافیایی, 4(6), pp. 64-78. doi: 10.52547/sdge.4.6.64

CHICAGO

شهریور روستایی و فاطمه بابائی, "تحلیل فضایی نابرابری اجتماعی - اقتصادی در مناطق شهری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)," توسعه پایدار محیط جغرافیایی, 4 6 (1401): 64-78, doi: 10.52547/sdge.4.6.64

VANCOUVER

روستایی, شهریور, بابائی, فاطمه. تحلیل فضایی نابرابری اجتماعی - اقتصادی در مناطق شهری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز). توسعه پایدار محیط جغرافیایی, 1401; 4(6): 64-78. doi: 10.52547/sdge.4.6.64

  • صفحه اصلی
  • درباره نشریه
  • اعضای هیات تحریریه
  • ارسال مقاله
  • تماس با ما
  • نقشه سایت

اخبار و اعلانات

  • رتبه علمی نشریه توسعه پایدار محیط جغرافیایی 1401-12-02
 

اشتراک خبرنامه

برای دریافت اخبار و اطلاعیه های مهم نشریه در خبرنامه نشریه مشترک شوید.

© سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب