چکیده

یکی از مهم‌ترین مظاهر توسعه پایدار در هر کشوری میزان برخورداری آن کشور از منابع درآمدی پایدار است. در واقع درآمد پایدار زیربنای توسعه پایدار شهری است. امروزه در بسیاری از شهرهای کشور، تأمین منابع مالی توسط شهرداری‌ها به مسئله مهمی در مدیریت شهری تبدیل شده است. دسترسی شهرداری‌ها به منابع درآمدی مطلوب و پایدار باعث می‌شود که شهرداری، نقش فعال‌تری در محیط شهری ایفا کرده و پاسخگویی مناسبی به نیازهای شهروندان داشته باشد. در هر کشوری شهرداری‌ها و یا دولت‌های عمومی به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای مردمی محسوب می‌شوند که وظیفه خدمت‌رسانی به شهرنشینان را با هدف تأمین خواسته‌های اولیه زندگی و در نتیجه رسیدن به شهری توسعه یافته به عهده دارند. بدین منظور شهرداری‌ها می‌بایست منابع و درآمدهایی در اختیار داشته باشند چرا که امروزه علاوه بر ناکافی بودن منابع درآمدی، مشکل جدی‌تری به نام ناپایداری درآمدی فرآروی شهرداری‌ها وجود دارد. در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران که متشکل از سیستم اقتصادی ناکارآمد، نظام‌های مالیاتی ضعیف و فاقد مکانیزم مشارکت شهروندان در تأمین هزینه‌های شهرها هستند، عمدتاً سیستم تأمین درآمد شهرداری‌ها به سمت منابع درآمدی ناپایدار و ناسالم جهت می‌یابد. در ایران این مسأله بعد از اجرای سیاست خودکفایی شهرداری‌ها در دهه ۶۰ بیشتر نمود پیدا کرد. بنابراین شهرداری‌های کشور می‌بایست به دنبال راهکارهایی به منظور دستیابی به درآمدهای پایدار باشند تا بتوانند از این طریق با اطمینان خاطر خدمات، وظایف و پروژه‌های خود را در زمان مناسب آغاز کرده و در نهایت به نتیجه برسانند. این پژوهش به بررسی درآمدهای شهرداری زنجان پرداخته و آن را از حیث معیارهای پایداری، بررسی و تجزیه و تحلیل کرده است. از این رو سوال اصلی پژوهش این است که پایدارترین منابع درآمدی شهر زنجان کدامند؟ فلسفه مطالعه از نوع تفسیری با رویکرد کیفی می‌باشد. استراتژی تحقیق توصیفی بوده و با تکنیک تحلیل محتوا و نظام تجزیه و تحلیل قائم بر تحلیل در عملیات نرم (دیمتل و ساختاری تفسیری) به تبیین مسئله اصلی تحقیق پرداخته است. جامعه آماری پژوهش، کلیه خبرگان برنامه‌ریزی شهری در عرصه مدیریت شهری (کارمندان شهرداری و اساتید دانشگاه) را شامل می‌شود که از این رو ۱۲ نفر به عنوان نمونه جامعه آماری انتخاب شده است.

نتایج گویای این نکته است که مهمترین منابع درآمدی شهرداری از دید خبرگان برنامه ریزی شهری شهر زنجان شامل درآمد حمل و نقل عمومی، طراحی فضای فرهنگی و نمایشگاه‌ها و اجاره غرفه، اعانات و هدایا، خدمات بخش مسکونی و زمین، عوارض بیمه، خودیاری شهروندان می‌باشد. از سویی منابع درآمدی چون تراکم فروشی، پروانه ساختمان، جرایم کمیسون ماده ۱۰۰، استقراض شهرداری از کارتبل‌های دولتی، تثبیت تجاری از جمله ناپایدار‌ترین و کم اهمیت‌ترین منابع درآمدی شهرداری است. بدین ترتیب باید اذعان داشت که شهرداری شهر زنجان به منظور تامین منابع درآمدی خود برای اداره شهر نیازمند مانور بیشتر بر روی منابع درآمدی گروه اول می‌باشد. از این رو با نگاه به این منابع درآمدی دو نکته حائز اهمیت می‌باشد: شهرداری باید از محل ارائه خدمات خود و دریافت هزینه آن و نیز مالیات شهری که شهروندان برای این خدمات پرداخت می‌کنند بیشترین درآمد خود را کسب نماید. چنین روندی منجر به دخالت بیشتر مردم در روند اداره امور شهر می‌شود. نگاه به روند برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در ایران نشان داده که مابین این منابع درآمدی و عملکرد شهرداری‌های هیچ تناسبی وجود نداشته است. به صورت کلی به سبب اهمیت ابعاد اجتماعی در ایران شهرداری نمی‌تواند به صورت کامل بهای واقعی خدمات خود را از میان شهروندان خود تامین نماید. بنابراین رو به فروش زمین شهری و نیز تراکم فروشی می‌نماید. در مطالعه حاجی لو و همکارانش در سال ۱۳۹۶ آمده است که بخش عمده منابع درآمدی شهرداری ناپایدار می‌باشد و تنها کمتر از نیمی از این منابع به سمت پایداری و مطلوبیت حرکت می‌کند. که با توجه به مفهوم تداوم درآمدها بیم آن می‌رود که امکان تداوم این درآمدها در شهرداری وجود نداشته باشد. در پایان می‌توان عنوان داشت که نتایج تحقیق حاضر قابل ارائه و تعمیم به اغلب شهرداری‌ها و نظام مدیریت شهری در ایران می‌باشد.