چکیده
پیشینه و هدف
با توجه به افزایش آلودگی هوا و اثرات منفی ناشی از آن بر محیط‌زیست و شهروندان و ضرورت بهره‌مندی از الگوهای حمل‌ونقل پایدار، پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری الگوی حمل‌ونقل انسان‌محور و تحقق پایداری زیست‌محیطی در کلان‌شهر تبریز نگارش شده است. به‌طور کلی می‌توان گفت که سیستم حمل‌ونقل کنونی کلان‌شهر تبریز از محدودیت‌های عمده‌ای همچون کافی نبودن سهم حمل‌ونقل عمومی، سهم بالای استفاده از خودروهای شخصی، افزایش روزافزون سفرهای کاری و توجه پایین به جابه‌جایی به‌صورت پیاده یا استفاده از دوچرخه‌سواری رنج می‌برد که به‌دنبال خود عوارضی همچون ازدحام ترافیکی، کمبود توقفگاه، افزایش آلودگی، کاهش سطح تحرک شهروندان، مصرف فزاینده‌ی سوخت و هدررفت انرژی را به دنبال داشته است و عدم به‌کارگیری شیوه‌های درست حمل‌ونقل انسان‌محور و نبود تعریف و فرهنگ‌سازی مناسب در این زمینه، اثرات نامطلوب آن را دوچندان کرده است. بنابراین به دلیل گستردگی و پیچیدگی این مسائل ضرورت جامع‌نگری و تحلیل سیستم حمل‌ونقل و بهره‌مندی از رویکردهای انسان‌محور به‌منظور حل پایدار مسائل ضروری است.
روش‌ها
روش تحقیق در مطالعه‌ی حاضر آمیخته (ترکیبی از روش‌های کمی-کیفی) با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی و اکتشافی است. در این راستا ابتدا با استفاده از روش اسنادی و مصاحبه با مدیران و نخبگان حوزه‌ی حمل‌ونقل، مؤلفه‌های تأثیرگذار بر پایداری زیست‌محیطی مبتنی بر توسعه‌ی حمل‌ونقل انسان‌محور شناسایی و سپس از طریق پرسشگری از حجم نمونه و مدل حداقل مربعات جزئی در نرم‌افزار Smart-pls میزان تأثیر هرکدام از مؤلفه‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه‌ی آماری تحقیق نیز شامل مدیران، مسئولان و نخبگان دانشگاهی می‌باشد که با توجه به مشخص نبودن تعداد جامعه‌ی آماری، حجم نمونه با استفاده از روش کوهن، 100 نفر تعیین شده است.
یافته‌ها و بحث
یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که علی‌رغم تأکید بر برنامه‌ریزی حمل‌ونقل انسان‌محور در کلان‌شهر تبریز و احداث پیاده‌راه‌ها و توسعه‌ی خطوط اتوبوس‌های تندرو و مترو، تفرق‌های عملکردی در بین ارگان‌های مختلف، قطعیت‌گرایی، ناهماهنگی بین طرح‌های حمل‌ونقل و کاربری زمین، عدم اختصاص بودجه‌ی کافی، نظارت نامناسب بر اجرای طرح‌های حمل‌ونقل و کاستی‌های اساسی در قوانین و مقررات و آگاهیبخشی به شهروندان از ضعف‌های عمده می‌باشد. نتایج نیز نشان می‌دهد که بیشترین اثرگذاری در راستای تحقق حمل‌ونقل انسان‌محور مربوط به مؤلفه‌های تأکید بر رویکرد یکپارچه و سیستمی در مدیریت و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل، جامعیت محتوایی طرح‌های حمل‌ونقل، هماهنگ‌سازی طرح‌های حمل‌ونقل و کاربری زمین، طراحی و پیاده‌سازی سیستم جامع مدیریت ناوگان و توسعه‌ی مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در سطوح مختلف شهر می‌باشد که ارزش مدل ساختاری برای آنها به ترتیب 792/0، 751/0، 744/0، 735/0 و 730/0 محاسبه شده است.
نتیجه‌گیری
برنامه‌ریزی پایداری زیست‌محیطی شهرها بر مبنای الگوی حمل‌ونقل انسان‌محور یکی از ضرورت‌های شهرهای معاصر به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه می‌باشد. در کلان‌شهر تبریز نیز با توجه به نرخ فزاینده‌ی استفاده از وسایل نقلیه‌ی موتوری و افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی به‌ویژه آلودگی هوا و به تبع آن تهدید سلامت جسمی و روحی شهروندان، کاربست حمل‌ونقل انسان‌محور ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. در کلان‌شهر تبریز طی سالیان اخیر بهره‌مندی از رویکردهای حمل‌ونقل انسان‌محور همچون مترو، اتوبوس‌های تندرو و پیاده‌راه‌ها افزایش یافته، با این حال گسترش فیزیکی و جمعیتی شهر و افزایش روزافزون خودروها و اثرات زیست‌محیطی ناشی از آن، مدیریت و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل انسان‌محور را با دیدگاهی هدفمند و انعطاف‌پذیر را ضروری ساخته است. درنهایت می‌توان گفت که دست‌یابی به پایداری زیست‌محیطی در کلان‌شهر تبریز بر اساس برنامه‌ریزی حمل‌ونقل انسان‌محور ناشی از ابعاد مختلفی است که مهمترین آنها عبارتند از مدیریت و برنامه‌ریزی یکپارچه و سیستمی حمل‌ونقل، بهره‌مندی از طرح‌های جامع و منسجم و هماهنگ با برنامه‌ریزی کاربری زمین، نسبیت‌گرایی، توسعه‌ی زیرساخت‌ها همچون پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، ارتقاء اتوبوس‌های تندرو و مترو و مجهز نمود آنها، هوشمندسازی حمل‌ونقل عمومی و بهره‌مندی از سوخت پاک در آنها، تأکید بر فناوری حمل‌ونقل، تدوین قوانین مناسب و آگاهیبخشی و فرهنگ‌سازی بین شهروندان.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)