چکیده

پیشینه و هدف: امروزه اکوسیستم‌های کارآفرینی، به عنوان زیربنایی حیاتی برای توسعه رفتارهای کارآفرینانه و پیش‌زمینه اصلی آن یعنی قصد کارآفرینی، به‌ویژه در حوزه کشاورزی، مورد توجه محققان قرار گرفته‌اند. شناخت روند انتشار مقالات، پژوهشگران و کشورهای پیشرو، گامی اساسی برای شناسایی شکاف‌های پژوهشی و تقویت مبانی نظری است. با وجود مطالعات مرتبط، پژوهش‌های علم‌سنجی و کتابشناختی جامع که به بررسی تلفیقی اکوسیستم و قصد کارآفرینی در حوزه کشاورزی بپردازند، محدود بوده‌اند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل نظام‌مند پژوهش‌های انجام‌شده، شناسایی تمرکز مطالعاتی، نویسندگان و کشورها و نهادهای فعال، و ترسیم نقشه دانش در این حوزه انجام شده است. این تحقیق تلاش دارد با تحلیل تراکم موضوعات و تعیین نقاط داغ، جهت‌گیری‌های تحقیقاتی پیش‌رو را مشخص کرده و بستری برای تقویت مبانی نظری و هدایت پژوهش‌های آینده فراهم سازد.
روش پژوهش: پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل کتابشناختی پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه اکوسیستم و قصد کارآفرینی کشاورزی صورت گرفته است. بدین سان به لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش گردآوری داده‌ها اسنادی است. هدف از انجام آن بررسی و تحلیل کتابشناختی پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه اکوسیستم و قصد کارآفرینی کشاورزی است. تحلیل کتابشناختی به‌عنوان یک روش علمی، امکان مطالعه تکامل زمانی حوزه پژوهشی و نقشه‌برداری از موضوعات مرتبط را فراهم کرده و از سوگیری ذهنی دور است. این روش به‌ویژه در حوزه‌های بین‌رشته‌ای، مانند اکوسیستم و قصد کارآفرینی کشاورزی، بسیار مؤثر واقع می‌شود. برای گردآوری داده ها در پایگاه داده های علمی بین المللی اسکوپوس اقدام شد. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی اسناد علمی( مقاله، فصول کتاب‌ها، مقالات کنفرانسی، کتاب و...) نمایه‌شده در حوزه اکوسیستم و قصد کارآفرینی کشاورزی، در بازه زمانی ۲۰۰۰ تا فوریه ۲۰۲۵ بود. کلیدواژه‌های مورد استفاده در فرایند جستجو و استخراج داده ها شامل "اکوسیستم کارآفرینی"، "کارآفرینی کشاورزی" و "قصد" بودند که بر اساس فرمول ((TITLE-ABS-KEY (entrepren* AND ecosystem) AND TITLE-ABS-KEY (agri* AND entrepren*) OR TITLE-ABS-KEY (intention)) ، داده‌ها گردآوری شدند. در مجموع، تعداد ۵۱۱ سند علمی مرتبط استخراج و ذخیره شدند که در ادامه با بهره‌گیری از نرم‌افزار «VOSviewer» برای انجام تحلیل‌های کتابشناختی به‌کار گرفته شدند. در تجزیه و تحلیل داده ها وضعیت هم‌استنادی مقالات، هم‌نویسندگی پژوهشگران و کشورهای مختلف و هم‌رخدادی واژگان کلیدی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین الگوهای ارتباطی میان نویسندگان، نهادها و موضوعات پژوهشی شناسایی شدند.
یافته ها و بحث: روند انتشار مقالات در حوزه اکوسیستم و قصد کارآفرینی کشاورزی تا سال 2010 خیلی کم و تنها 13سند علمی انتشار یافته بود. در بازه زمانی سال 2018 تا 2024 ، روند نشر اسناد علمی این حوزه افزایشی (400 سند) بوده است. اکوسیستم کارآفرینی در مقایسه با قصد، بیشتر مورد توجه بوده و به لحاظ زمانی مطالعات قصد در سالهای اخیر بیشتر مورد توجه بوده‌اند. در این زمینه تحقیقاتی هند، آمریکا و چین، 3 کشور برتر بوده‌اند و ایران با 8 سند رتبه 24 را داشته است. بیشترین انتشار اسناد علمی ( 105سند) در سال 2024 است. در این مطالعات 1415 کلیدواژه در 10 خوشه شناسایی شدند. جیا از چین، عطایی از ایران، و دسا از ایالات متحده 3 پژوهشگر برتر در حوزه اکوسیستم و قصد کارآفرینی کشاورزی بودند. کلیدواژه‌های کارآفرینی، اکوسیستم، کشاورزی پرتکرارترین کلید واژه ها در مطالعات نشریافته بوده اند.
نتیجه گیری: توجه به حوزه اکوسیستم و قصد کارآفرینی کشاورزی در سال‌های اخیر افزایش یافته و کشورهای پیشتاز همچون هند، آمریکا و چین نقش عمده‌ای در تولید دانش ایفا کرده‌اند. تمرکز پژوهش‌ها بر موضوعاتی مانند اکوسیستم کارآفرینانه، پایداری و کشاورزی پایدار است، در حالی که مطالعات قصد کارآفرینی چگالی کمتری داشته اند و در سالهای اخیر بیشتر مورد توجه بوده اند. شکاف پژوهشی در خصوص مطالعاتی که بطور همزمان اکوسیستم و قصد کارآفرینی کشاورزی را مورد توجه قرار داده اند وجود دارد که لازم است محققان این زمینه موضوعی را در تحقیقات تی مورد توجه قرار دهند.