چکیده

مقدمه
توسعه شهری یکی از پدیده‌های مهم و اجتناب‌ناپذیر در دنیای مدرن است که تأثیرات عمیقی بر جنبه‌های مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارد. این فرایند، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران، با تغییرات گسترده‌ای در ساختار شهری، کاربری اراضی، سبک زندگی، فضاهای شهری و تعاملات اجتماعی همراه بوده است. بااین‌حال، یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه شهری، تأثیر آن بر هویت و فرهنگ محلی است. در بسیاری از موارد، گسترش شهرنشینی بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی مناطق قدیمی صورت می‌گیرد که این امر می‌تواند منجر به کاهش احساس تعلق ساکنان، تضعیف هویت محلی و از بین رفتن ارزش‌های تاریخی و فرهنگی شود. محله خانی‌آباد تهران که از پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی برخوردار است، در سال‌های اخیر دستخوش تحولات گسترده‌ای شده است. بر این اساس، پژوهش حاضر تلاش دارد تا با بررسی موردی محله خانی‌آباد تهران، به این پرسش پاسخ دهد که توسعه شهری تا چه میزان بر حفظ و گسترش فرهنگ و هویت محلی تأثیرگذار بوده است؟ و کدام عوامل توسعه شهری بیشترین تأثیر را بر تغییرات فرهنگی این محله داشته‌اند؟ نتایج این مطالعه می‌تواند به طراحی سیاست‌های توسعه پایدار شهری کمک کند که علاوه بر بهبود زیرساخت‌ها و پیشرفت اقتصادی، بر حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی محلات سنتی نیز تأکید داشته باشد.
روش تحقیق
پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی بوده و روش تحقیق به دلیل ماهیت موضوع و مؤلفه‌های مورد بررسی و رویکرد حاکم بر این پژوهش از نظر نوع روش، پیمایشی و توصیفی - تحلیلی می‌باشد. شیوه گردآوری داده‌ها مطالب اسنادی - کتابخانه‌ای (کتب، مقاله، پایان نامه و...) و برداشت‌های میدانی (پرسش‌نامه) است. بدین معنی که با بررسی اسناد و مدارک و نوشته‌های صاحب نظران مختلف سعی شده است تا نقش و تأثیر توسعه شهری بر حفظ و گسترش فرهنگ و هویت محلی در محله خانی آباد تهران مورد سنجش قرار گیرد. پس از مروری جامع بر ادبیات تحقیق، مهم‌ترین شاخص‌های تأثیر توسعه شهری بر حفظ و گسترش فرهنگ و هویت براساس منابع مختلف مطالعه شده، شناسایی گشت. جامعه آماری پژوهش، تمامی شهروندان ساکن در محله خانی آباد بودند که 100 نفر به عنوان حجم نمونه این پژوهش به صورت تصادفی انتخاب شدند. در ادامه به منظور مطمئن شدن روایی پرسش‌نامه و همچنین شاخص‌ها و گویه‌های انتخاب شده، در اختیار ۷ نفر از اساتید و پژوهشگران شهرسازی و جغرافیای شهری قرار گرفت و پس از اعمال نظرات آن‌ها، در نهایت پرسش‌نامه اصلاح و تایید شد. همچنین تجزیه و تحلیل داده‌ها و پاسخگویی به سوال اصلی پژوهش از روش مدل معادلات ساختاری در نرم افزار Smart pLS استفاده شده است. لازم به ذکر است که این نرم افزار منطبق بر مدل یابی حداقل مربعات جزئی می‌باشد.
نتایج
نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که توسعه شهری در خانی‌آباد تأثیرات مثبتی بر تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی داشته است. با این حال، ابعاد اجتماعی و کالبدی با توجه به ضرایب مسیر و مقادیر آماره t بالاتر، نقش برجسته‌تری در این فرآیند ایفا کرده‌اند. این در حالی است که ابعاد اقتصادی و زیست‌محیطی، هرچند تأثیر مثبت و معناداری دارند، نقش کمتری در حفظ هویت محله ایفا کرده‌اند. در نهایت، این نتایج بیانگر آن هستند که توجه بیشتر به ابعاد اجتماعی و کالبدی می‌تواند در فرآیند توسعه شهری به‌ویژه در محله‌های با هویت تاریخی و فرهنگی اهمیت بیشتری داشته باشد.
نتیجه گیری
نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که توسعه شهری در محله خانی‌آباد تهران در سال‌های اخیر، تحولات قابل‌توجهی در ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایجاد کرده است. از یک سو، این تحولات به بهبود زیرساخت‌ها، افزایش دسترسی به امکانات رفاهی و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان منجر شده است، و از سوی دیگر، تغییرات ناخواسته‌ای در هویت محلی و روابط اجتماعی ساکنان به‌وجود آورده است.