چکیده
پیشینه و هدف
رویکرد تابآوری، طی دو دهه اخیر در علوم مختلف از جمله در مطالعات شهری و منطقه ای جایگاه مهمی پیدا کرده است. این موضوع در آمایش متوازن، منعطف و خردمندانه زیرساختهای اساسی به خصوص در مناطقی که در معرض تغییرات اقلیمی و آسیبهای ناشی آن هستند، اهمیت فراوان دارد. ادبیات پژوهش نشان میدهد برای سنجش تابآوری سیستمهای حیاتی و زیرساختی مدلها و چهارچوبهای تحلیلی متعددی ارائه شده است. یکی از مهمترین مدلهای ارزیابی کیفیت و ظرفیت تابآوری در سیستمهای زیرساختی مدل چرخه سازگاری تابآوری است. با توجه به اهمیت تابآوری زیرساختهای حیاتی در استان خوزستان، این پژوهش با استفاده از این مدل به تبیین ظرفیت تابآوری زیرساختهای حیاتی در این استان پرداخته است.
روش شناسی
برای گرداوری دادهها توصیفی از مطالعات اسنادی و کتابخانهای و برای بخش دادههای تحلیلی از روش پیمایشی به صورت روش دلفی هدفمند استفاده شده است. در این راستا از نظرات 30 کارشناس و متخصص در دو مرحله، در زمینه موضوع تابآوری زیرساختهای حیاتی و برنامهریزی شهری و منطقهای استفاده شد. مرحله اول به تبیین و تشریح موضوع، مراحل مدل، شاخصهای مربوط به هر کدام از آنها و تایید از سوی کارشناسان و مرحله دوم به وزندهی و کیفیت سنجی وضعیت زیرساختهای حیاتی استان در 5 زیرساخت برق، گاز، آب، مخابرات و حملونقل بر اساس مدل چرخه سازگاری تابآوری و شاخصهای تشکیل دهنده مراحل مدل پرداخته است. برای تجزیه و تحلیل نظرات کارشناسان و خروجی ها، از مدل شباهت به گزینه ایدهآل فازی بهره برده شده است.
یافتهها و بحث
تحلیل نتایج مربوط به شاخصهای مرحله فروپاشی به عنوان اولین مرحله در مدل چرخه سازگاری تابآوری برای زیرساختهای حیاتی استان به هنگام رخداد مخاطرات نشان میدهد که زیرساخت حیاتی برق در تمامی شاخصها دارای کمترین وزن و متعاقباً ضعیفترین کیفیت از منظر تابآوری بوده و از منظر شاخصهای یاد شده دارای اولویت بهبود بخشی است. تحلیل ظرفیت تابآوری زیرساختهای حیاتی استان در مرحله سازماندهی مجدد به عنوان مرحله دوم مدل چرخه سازگاری تابآوری نشان میدهد که زیرساخت برق در تمامی شاخصهای این مرحله نیز دارای ضعیفترین و پایینترین رتبه بوده و نشان دهنده تابآوری پایین این زیرساخت در استان خوزستان است. مرحله بهرهوری سومین مرحله در مدل چرخه سازگاری تابآوری برای اندازهگیری ظرفیت تابآوری زیرساختهای حیاتی در استان است که نتایح این مرحله بیانگر آن است که زیرساخت حیاتی برق به مانند مراحل پیشین دارای کمترین رتبه کسب شده و ضعیفترین کیفیت از لحاظ تابآوری است. مرحله تعادل آخرین مرحله و کامل ترین مرحله در مدل چرخه سازگاری تابآوری است که وضعیت شاخصهای آن برای زیرساختهای حیاتی استان خوزستان نشان میدهد که تاسیسات برق باز دارای کمترین وزنها و ضعیفترین کیفیت از منظر تابآوری در مرحله تعادل است.
نتیجهگیری
نتایج این پژوهش نشان میدهند که بین زیرساختهای حیاتی استان، زیرساخت برق دارای وضعیت نامناسبی از منظر تابآوری در هر چهار مرحله مدل بود. بعد از این زیرساخت، زیرساخت آب دارای وضعیت نامناسبتری بود و کمترین وزنها را به خود اختصاص داد. همچنین زیرساختهای گاز، مخابرات و حمل ونقل، به ترتیب رتبههای سوم تا پنجم تابآوری را در قالب مدل چرخه سازگاری تابآوری در استان به دست آوردند. تحلیل نهایی کیفیت زیرساختهای حیاتی استان از منظر مراحل مدل چرخه سازگاری تابآوری نشان داد که مرحله سازماندهی مجدد دارای ضعیفترین کیفیت و متعاقباً اولویت بیشتری برای برنامهریزی در راستای ارتقای کیفیت تابآوری زیرساختی در استان خوزستان دارد. نتایج این پژوهش میتواند راهگشای سیاستهای مبتنی بر آمایش تابآورانه زیرساختهای حیاتی استان در برابر مخاطرات طبیعی ناشی از تغییرات اقلیمی باشد.
کلیدواژهها