چکیده

طی سال های اخیر سازمان‌ ها و نهاد های فعال در سراسر جهان به منظور کاهش آلاینده‌ های کربنی در محیط زیست، تلاش‌ های فزاینده‌ ای را به عمل آورده‌ اند و به منظور ایجاد جوامعی مقاوم در برابر تهدیدات طبیعی، به دلیل خسارات گسترده اجتماعی، اقتصادی و نابودی زیرساخت ها، تمرکز خود را بر توسعه جوامع تاب‌ آور قرار داده‌ اند. عواملی همچون رشد جمعیت، ویژگی‌ های طبیعی و جغرافیایی، تحولات اکولوژیک، توسعه صنعتی، منابع طبیعی، افزایش استفاده از سوخت‌ های فسیلی، تغییر کاربری اراضی و ساختار فضایی کلان شهر کرمان تاثیرات جدی بر وضعیت آلاینده‌ های هوای کرمان داشته‌ اند. بنابراین، توجه به مسئله ساختار فضایی کلان شهر کرمان از منظر آلودگی هوا به عنوان ابزاری برای توسعه شهر های کم کربن در یک چشم‌ انداز پایدار و اکولوژیک برای این شهر مطرح شده است. پژوهش حاضر به دنبال بررسی وضعیت مولفه های تاب آوری نهادی و اقتصادی در شهر کرمان، تفاوت مناطق شهر کرمان از نظر مولفه های تاب آوری نهادی و اقتصادی و همچنین اثر گذاری کربن بر مولفه های محیطی شهر کرمان است.

برای دستیابی به اهداف تحقیق، شاخص های تاب آوری در دو بعد اقتصادی و بعد نهادی و در زمینه بررسی کربن از شش مولفه (کیفیت محیط زیست، انرژی، جمعیت، صنایع و تکنولوژی، حمل و نقل و کاربری اراضی شهری و طراحی منظر شهری) طراحی شد. جامعه آماری تحقیق شامل شهروندان شهر کرمان هستند که با روش نمونه گیری هدفمند 380 نفر توزیع گردید. همچنین برای تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده از نرم افزار SPSS و آزمون های آماری (آمار های توصیفی، میانگین، آزمون تی تک نمونه ای و تی مستقل) استفاده شده است. برای بررسی وضعیت پراکنش کربن در سطح مناطق شهر کرمان از آزمون رگرسیون و همچنین برای وزن دهی به شاخص های مورد مطالعه و داده های فضایی از روش خودهمبستگی فضایی Weights Manager با نرم افزار ArcGis استفاده شد.

بعد اقتصادی تاب آوری شامل شامل نماگرهای (میزان خسارت، توانایی جبران خسارت، توانایی برگشت به شرایط عادی و بیمه بلایا) است. بعد نهادی تاب آوری شامل نماگرهای (اطلاع از عملکرد سازمان، بستر نهادی، روابط سازمانی و عملکرد نهادی) است.نتایج حاصله نشان می دهد وضعیت تاب اوری در بعد اقتصادی و بعد نهادی در وضعیت مناسبی قرار دارند. نتایج آزمون تی مستقل نشان می دهد که میانگین نمرات میزان تاب آوری اقتصادی ساکنان منطقه 2 (54/74) و برای ساکنان منطقه 1 با ( 67/66) به دست آمده است. در حقیقت می توان گفت میزان تاب آوری اقتصادی ساکنان منطقه 1 و 2 بیشتر از سایر مناطق بوده است. همچنین میزان تاب آوری نهادی ساکنان مناطق 1 و 5 بیشتر از سایر مناطق بوده است.

با توجه به نتایج به دست آمده بین مناطق مورد مطالعه از نظر شاخص تاب آوری اقتصادی و نهادی تفاوت معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد که اثر گذاری مولفه های صنایع و تکنولوژی بالا بوده که این متغیر به خوبی وضعیت اثر گذاری بر پراکنش کربن در سطح شهر کرمان را تبیین می کند. پس از آن شاخص جمعیت و کیفیت زیست محیطی در رده های بعدی قرار دارند. همچنین تاثیر کلیه مولفه های مورد بررسی بر پراکنش کربن، مثبت و در سطح 95 درصد اطمینان معنادار می باشد. یافته های پژوهش حاضر در زمینه تاب آوری نهادی با یافته خالدی و همکاران (1399) همخوانی دارد که نشان می دهد ارتباط نهادی می تواند نقش مهمی در جوامع تاب اور داشته باشد و در بقیه مولفه ها متفاوت است. یافته های این پژوهش در رابطه با تاب آوری اقتصادی در مولفه های بیمه، میزان خسارت، و شاخص های فضایی مثل تراکم جمعیت با یافته های آراسته و همکاران (1399) نیز همخوانی دارد.