چکیده

سابقه و هدف
پژوهش حاضر با هدف ظرفیت‌سنجی و رتبه‌بندی ظرفیت‌های درونی شهر ورامین انجام شده است. این مطالعه با تحلیل ساختار و پتانسیل‌های شهری ورامین، به دنبال ارائه راهکارهایی برای تحقق توسعه پایدار و بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌های درونی این شهر است. شهرنشینی به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین فعالیت‌های انسانی، پیامدهایی گسترده بر کیفیت زندگی شهری و توسعه پایدار داشته است. در این میان، گسیختگی رشد شهری به‌عنوان یکی از پیامدهای اصلی تجمع جمعیت در مراکز شهری، موجب چالش‌های جدی در ساختار و عملکرد شهرها شده است. ایران طی دهه‌های اخیر، به دلیل تحولات اجتماعی و اقتصادی، شاهد رشد شتابان شهرهایی بوده است که برخی از آن‌ها به‌ویژه شهرهای واقع در مناطق کلان‌شهری، دچار پدیده‌ای به نام «انفجار مادرشهر» شده‌اند. این پدیده با افزایش قیمت زمین، انتقال جمعیت و فعالیت‌ها به حاشیه شهرها، و شکل‌گیری ساختارهای پراکنده در مناطق شهری اطراف همراه بوده است. شهر ورامین، به‌عنوان یکی از شهرهای منطقه کلان‌شهری تهران، طی دهه‌های اخیر تحت تأثیر مهاجرت، رشد جمعیت، و سیاست‌های توسعه‌ای دچار توسعه‌های گسیخته و پراکنده شده است. این روند، علاوه بر تخریب اراضی کشاورزی و نابودی اقتصاد پایه شهر، نیازمند بررسی عمیق و ارائه راهبردهای مناسب برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های درونی این شهر است.

روش شناسی
این پژوهش با استفاده از روش‌های توصیفی و تحلیلی و با هدف کاربردی به بررسی پتانسیل های توسعه درون‌شهری در شهر ورامین انجام شده است. در این مطالعه از شاخص‌های مختلف کالبدی و اجتماعی استفاده شد. داده‌ها از منابع متنوع گردآوری شده و با استفاده از نرم‌افزارهایی نظیر Excel و ArcGIS Pro تحلیل شدند. اطلاعات با استفاده از مدل Cocoso در Excel و ArcGIS Pro مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. در نهایت، تحلیل شاخص‌های توسعه درون‌شهری بر اساس نتایج پرسشنامه‌های کارشناسی و مدل Cocoso صورت گرفت.


نتایج و بحث
با عنایت به تحلیل داده‌ها در مدل تحلیل کوکوسو و یافته‌های تحقیق، از بین نواحی سه گانه شهر ورامین، ناحیه دو با کسب بالاترین امتیاز(779/2)، ناحیه یک با امتیاز (042/2) و ناحیه سه با (674/1) به ترتیب بیشترین اولویت و ظرفیت را به منظور پیاده-سازی سیاست‌های توسعه درونی دارند. ظرفیت‌های نهفته و پنهان توسعه درونی در شهر ورامین، بیشتر شامل و اراضی رهاشده و بایر در داخل محدوده قانونی شهر، بافت‌‌های فرسوده و ناکارآمد، کانال‌های بتنی انتقال آب فاضلاب هستند که در صورت توجه مدیران شهری، می‌توانند جهت گیری الوگی توسعه شهر از توسعه پیرامونی به توسعه درونی سوق دهند. با توجه به وسعت زیاد اراضی بایر و کاربری‌های مزاحم در داخل محدوده قانونی شهر و ظرفیت افزایش اسکان جمعیت در بافت‌های فرسوده مخصوصاً در بخش‌های شمالی شهر، وجود سرانه مسکونی، وجود کاربری‌ها و بناهای قدیمی شهر ورامین از پتانسیل بالایی جهت توسعه درونی برخوردار بوده و ضرورتی به افزایش محدوده شهر و ساخت‌وساز در پیرامون شهر نبوده و بهتر است توسعه به‌صورت درونی صورت پذیرد تا میزان پراکندگی در شهر ورامین کاهش یابد. این رویکرد باید متناسب با موقعیت حساس شهر ورامین و در راستای برقراری توازن اراضی در شهر صورت پذیرد.
نتیجه گیری
در این پژوهش از شاخص‌ها، مدل‌ها و تکنیک‌های آماری-فضایی مختلفی دراستای پاسخگویی به سوال تحقیق استفاده شد. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که بافت و محدوده کنونی شهر ورامین دارای ظرفیت‌های بسیار زیادی در این زمینه می‌باشد. با توجه به تنوع و گوناگونی ساختار اجتماعی و اقتصادی شهر ورامین، پیاده‌سازی سیاست‌های رشد هوشمند و توسعه درونی، نیازمند مطالعات گسترده و بررسی‌های میدانی بیشتری است. چراکه توسعه درونی دارای ابعاد مختلف بوده و هرگونه جراحی در بافت شهری، نیازمند آگاهی از سایر ابعاد است. با توجه به تجربیات موجود، بهره‌گیری از ظرفیت‌های توسعه درونی در شهر ورامین با رویکردهای نوین نظیر رویکرد شهر 15 دقیقه‌ای، شهر چابک، شهر فشرده و همچنین با بهره‌گیری از رویکرد حق انتقال توسعه، می‌تواند توسعه پایدار این شهر را به دنبال داشته باشد و ارتقای کیفیت سکونت که آمال تمامی نظریات و دیدگاه‌های توسعه شهری است، محقق گردد.